Citroen

Citroen

Citroen
Citrus x limon
Wetenschappelijke classificatie
Kingdom: Plantae Divisie: Magnoliophyta Klasse: Magnoliopsida Subklasse: Rosidae Soorten: C. × limon
Binomiale naam
Citrus × limon (L.) Burm.f.

Lemon (Citrus × limon) is een hybride van het plantengeslacht Citrus, en ook de gewone naam voor de populaire eetbare vruchten van deze kleine boom of verspreid staande struik. De citroenplant wordt gekenmerkt door doornige takken en witte bloemen met paarse randen, terwijl de zure, sappige vrucht ovaal (eivormig) is, een aromatische schil heeft die typisch geel is wanneer hij rijp is (groen als hij onrijp is of onder bepaalde omgevingsomstandigheden), en een prominente uitsteeksel of uitstulping heeft aan het bloesemeinde.

Het geslacht Citrus is een groep bloeiende planten in de familie Rutaceae (sinaasappelfamilie) die hun oorsprong vinden in tropisch en subtropisch Zuidoost-Azië en die een kenmerkende bes hebben waarvan de inwendige delen in partjes zijn verdeeld. Andere leden van het geslacht Citrus zijn sinaasappelen, limoenen, citroenen, pompelmoezen, pomelo’s (pummelo, pommelo), en mandarijnen. De meeste leden van het Citrus geslacht zijn ontstaan als hybriden, en de gehybridiseerde soorten citrusvruchten, zoals citroen (Citrus limon), kunnen al dan niet worden erkend als soorten volgens verschillende taxonomieën (Krueger 2003).

Hoewel de vrucht van de citroen het individuele voortplantingsdoel van de plant dient, heeft ze ook een bredere waarde voor de mens in termen van culinaire en niet-culinaire toepassingen. Tot de culinaire toepassingen behoren het gebruik van het sap in dranken, garnituren voor dranken, specerijen, saladedressings, en uitgeknepen over gekookt vlees of groenten. Omdat citrusvruchten astringent zijn, worden citroenen meestal niet als zodanig gegeten. Niet-culinaire doeleinden zijn onder meer het gebruik van citroenolie in parfums, cosmetica en meubellak en de boom voor esthetische doeleinden.

Citroensap is ongeveer vijf procent zuur, waardoor citroenen een zure smaak en een pH van 2 tot 3 hebben. Dit maakt citroensap een goedkoop, gemakkelijk verkrijgbaar zuur voor gebruik in educatieve wetenschapsexperimenten.

Beschrijving en overzicht

Een citroenboom kan tot tien meter hoog worden, maar ze zijn meestal kleiner. De takken zijn doornig en vormen een open kroon. De bladeren zijn groen, glanzend en elliptisch-acuminaat. De bloemen zijn wit aan de buitenkant met een violet gestreepte binnenkant en hebben een sterke geur. Aan een citroenboom kunnen bloemen en rijpe vruchten tegelijk voorkomen (Lanzara en Pizetti 1978).

Lemonievruchten zijn ovaal en kunnen variëren van ongeveer de grootte van een groot ei tot een kleine grapefruit (Herbst 2001). Als ze rijp zijn, hebben ze een heldergele neus, een laag merg eronder en een lichter gele gesegmenteerde binnenkant. Binnenin de vrucht bevinden zich kleine zaden die bekend staan als “floopies”; de schil kan dik of dun zijn. Opvallend is dat de kleur van citrusvruchten zich alleen ontwikkelt in klimaten met een (dag)koele winter. In tropische streken zonder winter blijven citrusvruchten groen tot ze rijp zijn. In de handel worden citroenen meestal groen geplukt en in koele, donkere ruimten gerijpt.

Voor koelere wintergebieden mogen geen citroen- en limoenbomen worden geteeld, omdat ze gevoeliger zijn voor winterkou dan andere citrusvruchten. De grootste producenten zijn Italië en de Verenigde Staten. In de Verenigde Staten worden citroenen commercieel geteeld aan de koelere-zomer/gematigde-winter kust van Zuid-Californië, omdat zoetheid niet wordt bereikt en ook niet wordt verwacht in citroenvruchten voor de detailhandel. Andere belangrijke producerende landen zijn Spanje, Griekenland en Argentinië.

Geschiedenis

Krueger (2003) beweert dat de algemeen aanvaarde opvatting is dat er drie oer-Citrus soorten waren-Citrus medica (citroenen), Citrus maxima (pumelos), en Citrus reticulata (mandarijnen)-en dat alle andere soorten citrus zijn ontstaan uit enkelvoudige of opeenvolgende hybridisaties tussen deze soorten of hun nakomelingen. Afhankelijk van de vraag of de gehybridiseerde soorten citrusvruchten als soorten worden erkend, worden er tussen de drie en de 170 soorten erkend, waarbij het algemeen gebruikte systeem van Swingle 16 soorten erkent (Krueger 2003).

De citroen is een gekweekte hybride die afstamt van wilde soorten zoals de citroen en de mandarijn. Wanneer en waar dit voor het eerst voorkwam is niet bekend. De citroen – waarschijnlijk de vrucht die in Plinius’ Natuurlijke Historie (XII, vii.15) wordt beschreven als de malum medicum, de “medicinale vrucht” – schijnt de eerste citrusvrucht te zijn geweest die in de mediterrane wereld bekend was.

Afbeeldingen van citrusbomen komen voor op Romeinse mozaïeken van Noord-Afrika, maar de eerste ondubbelzinnige beschrijving van de citroen is te vinden in de vroeg tiende-eeuwse Arabische verhandeling over landbouw van Qustus al-Rumi. Het gebruik en de teelt van de citroen door de Cantonezen (zuidelijke barbaren) wordt vermeld in het begin van de twaalfde eeuw. Aan het einde van de twaalfde eeuw schreef Ibn Jami’, lijfarts van de islamitische leider Saladin, een verhandeling over de citroen, waarna deze steeds vaker in de literatuur over het Middellandse-Zeegebied wordt vermeld. Men neemt echter aan dat de eerste citroenen oorspronkelijk werden geteeld op het hete, halfdroge Deccan Plateau in Centraal-India.

De oorsprong van de naam “citroen” is via het Perzisch (لیمو Limu ), verwant aan het Sanskriet nimbuka. Zij werden in het midden van de vijftiende eeuw in Genua, Italië, geteeld en verschenen in 1494 op de Azoren. Onderzoek heeft citroenen aan het licht gebracht in de ruïnes van Pompeii (Russell en Cutler 2004). Citroenen werden ooit gebruikt door de Britse Royal Navy om scheurbuik te bestrijden, omdat ze een grote hoeveelheid vitamine C leverden.

Culinair gebruik

De citroenvrucht wordt vooral gebruikt voor het sap, hoewel het vruchtvlees en de schil (schil) ook worden gebruikt, vooral bij het koken en bakken.

Spannende citrusvruchten, zoals citroenen en limoenen, worden over het algemeen niet als zodanig gegeten. Zowel citroenen als limoenen worden regelmatig als limonade of limonade geserveerd door de sappen van deze vruchten aan te lengen en suiker toe te voegen. Citroenen en limoenen worden ook gebruikt als garnering voor dranken als ijsthee of frisdrank, met een schijfje binnenin of op de rand van het glas. Alleen citroenen worden echter gebruikt in de Italiaanse likeur Limoncello. Een schijfje citroen wordt ook vaak gebruikt om water op smaak te brengen. Marmelade, een specerij op basis van gekookte sinaasappel en citroen, kan bijzonder bitter zijn.

Lemoenen en limoenen worden gebruikt als ingrediënt in allerlei gerechten en hun sap is vaak te vinden in saladedressings en uitgeperst over gekookt vlees of groenten. Citroensap wordt meestal uitgeperst over visgerechten – het zure sap neutraliseert de smaak van amines in vis door ze om te zetten in niet-vluchtige ammoniumzouten. Daarnaast wordt citroensap veel gebruikt, samen met andere ingrediënten, bij het marineren van vlees voor het koken – het zuur van het sap hydrolyseert gedeeltelijk de taaie collageenvezels in het vlees (waardoor het vlees malser wordt).

Sommigen eten citroenen graag als fruit; daarna moet echter water worden gedronken om het citroenzuur en de suiker van de tanden te wassen, die anders tandbederf en vele andere tandziekten kunnen bevorderen.

Lemoenen zijn ook een goed bewaarmiddel voor de korte termijn, dat vaak wordt gebruikt op gesneden appels. Dit houdt het fruit knapperig en wit gedurende ongeveer een dag, en voorkomt het onsmakelijke bruinende effect van oxidatie. Dit helpt om het gebruik van het fruit te verlengen.

Citroensap wordt gebruikt om de pijn van bijensteken te verlichten, hoewel het sap geen antibiotische werking heeft.

Lemoenen die op kamertemperatuur zijn gebracht voordat ze worden uitgeperst (in een magnetron of door ze op een aanrecht te laten liggen), vergroten de hoeveelheid sap die kan worden gewonnen. Het langdurig bewaren van citroenen bij kamertemperatuur maakt ze kwetsbaarder voor schimmel.

Chemie en gezondheidsvoordelen

Lemoenen en andere citrusvruchten bevatten hoeveelheden van verschillende chemische stoffen waarvan wordt gedacht dat ze bepaalde gezondheidsvoordelen hebben. Ze bevatten een terpeen genaamd D-limoneen, dat hun karakteristieke citroengeur en -smaak geeft. Citroenen bevatten ook aanzienlijke hoeveelheden citroenzuur – daarom hebben ze een lage pH-waarde en een zure smaak.

Lemoenen zijn zeer rijk aan vitamine C (ascorbinezuur), dat essentieel is voor de menselijke gezondheid. Een hoeveelheid citroensap van 100 milliliter bevat ongeveer 50 milligram vitamine C (55 procent van de aanbevolen dagelijkse waarde) en vijf gram citroenzuur. Vanwege het hoge vitamine C-gehalte wordt citroen in de alternatieve geneeskunde aangeprezen als een tonicum voor het spijsverteringsstelsel, het immuunsysteem en de huid. Vitamine C gaat echter snel verloren zodra de citroen wordt uitgeperst, met een verlies van 20 procent na slechts acht uur bij kamertemperatuur of 24 uur in een koelkast (Herbst 2001).

Sommige bronnen stellen dat citroenen unieke flavonoïde verbindingen bevatten die antioxiderende en anti-kanker eigenschappen hebben (GMF 2007). Deze kunnen mogelijk de celgroei bij kankers tegengaan. Limoninen die in citroenen worden gevonden, zouden ook antikankerverwekkende stoffen kunnen zijn.

In de Ayurvedische geneeskunde gelooft men dat een kop heet water met citroensap erin de lever toniseert en zuivert.

Niet-culinair gebruik van citroen

Historisch worden citroenen voor een aantal niet-culinaire doeleinden gebruikt, onder andere als middel tegen epilepsie, als onzichtbare inkt en als bleekmiddel (Herbst 2001).

Citroenen kunnen worden verwerkt om er oliën en essences uit te winnen. Citroenolie of de etherische olie wordt gebruikt in parfums, cosmetica en meubellak. In een Japans onderzoek naar de effecten van aromatherapie bleek citroenetherische olie in dampvorm stress bij muizen te verminderen (Komiya et al. 2006).

De schil van de citroen wordt gebruikt om commerciële pectine te maken.

Een veelvoorkomend schoolexperiment met citroenen is het bevestigen van elektroden en deze te gebruiken als batterij om een lampje te laten branden. De opgewekte elektriciteit kan ook worden gebruikt om een motor aan te drijven om de citroenen (op wielen) te verplaatsen zoals een auto of vrachtwagen. Deze experimenten werken ook met ander fruit zoals appels en met aardappelen.

Lemon alternatieven

Er zijn verschillende andere planten die een vergelijkbare smaak hebben als citroenen. De laatste tijd is het Australische “bush food” citroenmirte een populair alternatief voor citroenen geworden. De geplette en gedroogde bladeren en eetbare etherische olie hebben een sterke, zoete citroensmaak, maar bevatten geen citroenzuur. Citroenmirte is populair in voedsel dat stremt met citroensap, zoals kaastaart en ijs.

Vele andere planten hebben een citroenachtige smaak of geur. Onder hen zijncymbopogon (citroengras), citroenmelisse, citroentijm, citroenverbena, geurende geraniums, bepaalde cultivars van basilicum, en bepaalde cultivars van munt.