De Gordel van Orion

De Gordel van Orion

De Gordel van Orion is een van de bekendste asterismen aan de nachtelijke hemel, samen met de Grote Beer en het Zuiderkruis.

Het wordt gevormd door drie massieve, heldere sterren die zich in ons melkwegstelsel bevinden, in de richting van het sterrenbeeld Orion, de Jager: Alnilam, Alnitak en Mintaka. Twee van de drie sterren zijn superreuzen.
De Gordel van Orion is gemakkelijk te vinden aan de nachtelijke hemel, omdat hij zich op de hemelevenaar bevindt en deel uitmaakt van een van de meest prominente sterrenpatronen aan de noordelijke hemel, het zandlopervormige sterrenbeeld Orion. Het asterisme en het sterrenbeeld zijn zichtbaar op noordelijke breedtegraden van november tot februari.

De beste tijd van het jaar om het asterisme waar te nemen is in januari rond 21.00 uur. Het vinden van de Gordel van Orion is de gemakkelijkste manier om het sterrenbeeld Orion te vinden, een van de bekendste sterrenbeelden aan de hemel, dat grote betekenis heeft in veel verschillende culturen, van Egypte tot Griekenland en verder.

De drie sterren van de Gordel van Orion staan vrij gelijkmatig uit elkaar en vormen een min of meer rechte lijn, waardoor ze gemakkelijk te lokaliseren zijn. Omdat de gordelsterren zo prominent aan de noordelijke hemel staan, worden ze met een aantal verhalen en mythen geassocieerd. De sterren staan bekend als de Drie Koningen, Drie Maria’s, Frigg’s Distaff, Drie Zusters, de Weegstraal, en onder vele andere namen in verschillende mythologieën, van de Babyloniërs tot de Egyptenaren en de Grieken.

De Grieken associeerden de sterren met de mythische jager Orion, waarbij de sterrenbeelden Canis Major en Canis Minor de honden van de jager voorstelden en het sterrenbeeld Scorpius, dat de schorpioen voorstelde die Orion doodde, aan de andere kant van de hemel geplaatst zodat de twee nooit tegelijkertijd boven de horizon zijn.

In het oude Egypte waren de sterren van de gordel van Orion het symbool van Osiris, maar over de omvang van hun belang is alleen gespeculeerd. De sterren van de gordel zijn niet perfect uitgelijnd, en hun uitlijning komt overeen met die van de drie piramiden van Gizeh, terwijl de oriëntatie van Orion op de Melkweg overeenkomt met de oriëntatie van de piramiden op de rivier de Nijl. Dit heeft aanleiding gegeven tot speculaties dat de drie grote piramiden niet alleen graven waren, maar ook dienden als toegangspoort van de farao’s tot de hemel. Het sterrenbeeld Orion werd ook in verband gebracht met de Egyptische farao Unas van de vijfde dynastie.

sterren

De drie heldere sterren die de gordel van Orion vormen zijn Alnitak, Alnilam, en Mintaka. De sterren zijn vermoedelijk ontstaan uit dezelfde nevel in het sterrenbeeld Orion, en ze zijn ongeveer even oud. De twee sterren aan beide uiteinden van de gordel van Orion – Alnitak en Mintaka – staan eigenlijk dichter bij elkaar omdat de middelste ster, Alnilam, die de helderste van de drie is, ook veel verder van de aarde is verwijderd dan de andere twee.

De gordelsterren zijn lid van de Orion OB1b associatie, samen met veel andere sterren in dit gebied, en ze reizen samen door de ruimte. Ze zijn allemaal ongeveer 4 miljoen jaar geleden in dezelfde moleculaire wolk gevormd.

De sterren stonden in verschillende landen en culturen bekend onder verschillende namen, waaronder de Weegstraal in het Chinees en Al Nijād (de Gordel), Al Nasak (de Lijn), Al Alkāt (de Gouden Korrels/Noten) en Al Mīzān al Ḥaqq (de Nauwkeurige Weegstraal) in het Arabisch. Voorchristelijke Scandinaviërs kenden ze als Friggerock (Frigg’s Distaff) of Freyja’s Distaff. In Latijns-Amerika staan de gordelsterren bekend als Las Tres Marías (Spaans) of As Três Marias (Portugees), wat de Drie Maria’s betekent.

In Puerto Rico en de Filippijnen worden de sterren Los Tres Reyes Magos genoemd, verwijzend naar de Drie Koningen of de bijbelse Wijzen die het kindje Jezus bezochten.

Alnitak, ook bekend als ζ Orionis (Zeta Orionis) of 50 Orionis, is een drievoudig stersysteem dat zich bevindt aan het oostelijke uiteinde van de Gordel van Orion. Het stersysteem is ongeveer 736 lichtjaar van de aarde verwijderd en is meer dan 100.000 keer zo helder als de zon. De gecombineerde schijnbare magnitude van het stelsel is 1,72.

De naam Alnitak komt van het Arabische an-niṭāq, dat “de gordel” betekent. De naam wordt soms ook gespeld als Al Nitak of Alnitah.

De primaire component in het Alnitak-systeem is een nabije dubbelster die bestaat uit een blauwe superreus die behoort tot de spectraalklasse O9,7 Ibe en een blauwe dwerg met de stellaire classificatie O9V. De superreus heeft een schijnbare magnitude van 2,0 en een absolute magnitude van -5,25, en de dwerg heeft een visuele magnitude van ongeveer 4 en een absolute magnitude van -3,0. De superreus heeft een massa van ongeveer 27 maal die van de zon en een diameter van 19 maal die van de zon. Het is de helderste O-klasse ster aan de hemel, met een helderheid van 180.000 keer de zon. De blauwe dwerg werd pas in 1998 ontdekt. Hij heeft een massa van ongeveer 19 maal zonnewarmte en een straal van 7,5 maal die van de zon.

De derde component in het Alnitak-systeem is een B0-type ster van 4e magnitude die elke 1.500 jaar om het hoofdpaar draait. Er is een 9e magnitude ster langs dezelfde gezichtslijn, maar het is onduidelijk of deze fysiek gerelateerd is aan het systeem of slechts een optische metgezel is.

Alnitak bevindt zich nabij de nevelachtige regio IC 434, waarvan het licht wordt tegengehouden door de Paardenkopnevel, een beroemde donkere nevel in Orion. Andere opvallende deep sky objecten in deze regio zijn de emissienevel NGC 2024, ook bekend als de Vlamnevel, en de reflectienevel NGC 2023.

Alnilam, ook bekend als ε Orionis (Epsilon Orionis) of 46 Orionis, is de middelste ster van de Gordel van Orion. Hij staat op een afstand van 1.340 lichtjaar van de aarde. De ster is een grote blauwe superreus met een visuele magnitude van 1,70 en een absolute magnitude van -6,37. Alnilam is de 30e helderste ster aan de hemel en de vierde helderste in het sterrenbeeld Orion, na Rigel, Betelgeuse en Bellatrix. Hij heeft de stellaire classificatie B0 Ia en is ook geclassificeerd als een Alpha Cygni type variabele, wat wil zeggen dat het een superreus is die niet-radiale pulsaties vertoont, waarbij sommige delen van zijn oppervlak samentrekken terwijl andere uitzetten.

De naam Alnilam is afgeleid van het Arabische an-niżām, dat “de parelsnoer” betekent.”

Alnilam kan de komende miljoen jaar evolueren tot een rode superreus en uiteindelijk zijn leven eindigen in een supernova-explosie. De ster verliest ongeveer 20 keer sneller massa dan de zon als gevolg van sterke stellaire winden, die mogelijk tot 2000 km/s kunnen bereiken. Alnilam heeft een straal die 30 keer zo groot is als die van de zon en is 375.000 keer zo helder. De geschatte oppervlaktetemperatuur van de ster is 26.200 K.

De ster wordt omgeven door NGC 1990, een moleculaire wolk die door het licht van de heldere ster in een reflectienevel verandert.

Mintaka, ook bekend als δ Orionis (Delta Orionis) of 34 Orionis, is de meest westelijke ster van de Gordel van Orion. Het is een dubbelster op ongeveer 916 lichtjaar van de aarde. Hij heeft een schijnbare magnitude van 2,21 en een absolute magnitude van -4,99. Hij is 90.000 keer zo helder en 20 keer zo zwaar als de zon. De twee sterren in het Mintaka-stelsel draaien elke 5,73 dagen om elkaar heen. Het stelsel wordt geclassificeerd als een bedekkingsvariabele.

De naam Mintaka, uitgesproken als MIN-ta-ka, komt van het Arabische manṭaqa, dat “de gordel” betekent.”

Delta Orionis is eigenlijk een meervoudig stersysteem. De belangrijkste component is de dubbelster, die bestaat uit een reus van het B-type (B0,5III) en een kleinere, maar hetere O-type ster (O9,5 II). Er is ook een magnitude 7 ster op 52″ afstand van de primaire component en een andere zwakkere ster daartussen.

LOCATIE

Orion sterrenbeeld kan gemakkelijk aan de hemel worden gevonden van november tot februari. Voor waarnemers op het noordelijk halfrond ligt het sterrenbeeld aan de zuidwestelijke hemel. Voor waarnemers op zuidelijke breedtegraden is Orion te zien aan de noordwestelijke hemel en lijkt hij op zijn hoofd te staan. De zandlopervorm van het sterrenbeeld wordt gemarkeerd door de sterren Betelgeuse, Bellatrix, Saiph, en Rigel, die tot de helderste sterren aan de nachtelijke hemel behoren. Betelgeuse en Bellatrix markeren de schouders van de jager en Saiph en Rigel markeren zijn voeten.

De sterren die een diagonale lijn onder de Orion’s Gordel vormen, vormen een asterisme dat bekend staat als Orion’s Zwaard. De ster die in het midden van het zwaard ligt, is helemaal geen ster, maar de beroemde Orionnevel (Messier 42), die op heldere nachten met het blote oog te zien is als een lichtvlek.

Naar het oosten wijst de lijn van de Gordel van Orion in de richting van Sirius, de helderste ster aan de hemel, die in het sterrenbeeld Canis Major staat. Naar het westen wijzen de drie sterren in de richting van Aldebaran, de helderste ster in het sterrenbeeld Stier, en maken ze het gemakkelijk om de beroemde sterrenhopen Pleiaden (Messier 45) en Hyaden te lokaliseren.

PYRAMIDS

De vorm van verschillende sterrenbeelden en asterismen verandert in de loop der tijd als gevolg van sterren die niet stilstaan en door de ruimte bewegen, maar de drie sterren van de Gordel van Orion hebben dezelfde oorsprong en dezelfde eigenbeweging, wat betekent dat ze samen reizen, waardoor het asterisme door de eeuwen heen een vergelijkbare vorm heeft behouden. Dit betekent dat de Gordel van Orion er in de oudheid bijna hetzelfde uitzag als nu.

In de oude Egyptische mythologie vertegenwoordigen Orion en de heldere ster Sirius Osiris en Isis. De oude Egyptenaren geloofden dat de goden afstamden van Sirius en de Gordel van Orion, en het menselijk ras inluidden.

De drie piramiden op het Plateau van Gizeh simuleren de uitlijning van de drie gordelsterren, en de luchtschachten in de piramiden wijzen rechtstreeks in de richting van het sterrenbeeld Orion. Men gelooft dat ze daar zijn om de ziel van de farao naar Orion te projecteren. Hoewel deze theorie een theorie blijft, is de overeenkomst tussen de sterren en de piramiden zeer opmerkelijk.

TEOTIHUACÁN

Een soortgelijke overeenkomst werd ontdekt in de ruïnes van de oude stad Teotihuacán, die 35 mijl ten noordoosten van Mexico-Stad ligt. Twee grote piramiden en een tempel, die vermoedelijk in de 2e eeuw v. Chr. zijn gebouwd, wijzen rechtstreeks naar de Gordel van Orion en hun indeling bootst die van de drie gordelsterren na. De bouw van de oude stad werd toegeschreven aan een ras van reuzen, de Quinametzin reuzen, die de wereld in een vroeger tijdperk zouden hebben bevolkt. De piramide van de Zon in Teotihuacán is precies half zo hoog als de Grote piramide van Gizeh.