Dystopia
I. Wat is Dystopie?
Een dystopie (diss-TOE-pee-yuh) is een afschuwelijke plaats waar alles is misgegaan. Terwijl utopie een perfect paradijs betekent, betekent dystopie precies het tegenovergestelde. De term impliceert over het algemeen een fictieve omgeving, maar soms zullen mensen naar echte plaatsen verwijzen als “dystopisch.”
II. Voorbeelden van Dystopie
Voorbeeld 1
Elk van de BioShock games verkent zijn eigen soort dystopie. In het oorspronkelijke spel was de onderwaterstad Rapture opgezet als een paradijs van perfecte vrijheid en laissez-fare (ongereguleerd) kapitalisme. Maar na verloop van tijd konden machtige wetenschappers en zakenmensen door het gebrek aan regelgeving gewone mensen misbruiken en uitbuiten, waaronder kleine kinderen die in levende chemische fabrieken werden veranderd.
Voorbeeld 2
The Matrix is een post-apocalyptische dystopie met hints van een statistische dystopie. De “echte wereld” in deze film is onmiskenbaar post-apocalyptisch, met zijn afbrokkelende wolkenkrabbers, zwartgeblakerde hemel en rondsluipende bendes griezelige robots. Maar in de Matrix wordt alles gecontroleerd door de computers, die je kunt beschouwen als een soort regering (vooral gezien hun “agenten” in zwarte stropdassen).
III. Soorten Dystopieën
De meeste dystopieën (hoewel niet alle!) vallen in een van de twee categorieën:
Post-Apocalyptische dystopieën zijn de nasleep van een of andere gruwelijke ramp. De ramp is altijd een uiting van de grootste angsten van de samenleving – tijdens de Koude Oorlog werden post-apocalyptische dystopieën afgebeeld als de nasleep van een kernoorlog. In de 21ste eeuw zijn we minder bang voor een kernoorlog, maar meer voor ziekten en klimaatverandering, dus stellen we ons dystopische toekomsten voor die voortkomen uit een ecologische ineenstorting of de uitbraak van een of ander afschuwelijk virus.
Statistische dystopieën zijn het tegenovergestelde van post-apocalyptische. In deze dystopieën is de overheid zover gegroeid dat ze alles controleert en alle individuele vrijheden onderdrukt, vooral de vrijheid van gedachte en meningsuiting.
IV. Het belang van Dystopia
Dystopische fictie is de ultieme uitdrukking van de angsten van een cultuur. Het is alsof je rechtstreeks in de collectieve nachtmerrie van een hele samenleving kijkt, en er is een enorm cultureel en historisch inzicht te halen uit het lezen van dystopische literatuur. Ten eerste kunnen we zien wat een samenleving vreest door het lezen van haar dystopieën. Ziekte, totalitarisme, plichtsverzuim, theocratie – alles waar een samenleving zich het meest angstig over voelt, zal voorkomen in haar imaginaire dystopieën.
Maar een dystopie geeft (meestal) ook uitdrukking aan de deugden waarvan de auteur vindt dat ze in de samenleving verloren zijn gegaan. Neem bijvoorbeeld de klassieke zombie-apocalyps. In het typische verhaal over de zombie-apocalyps zijn de helden diegenen die de oude deugden van vindingrijkheid, zelfredzaamheid, moed en hardheid hebben behouden. Vaardigheden zoals bouw en landbouw worden veel belangrijker dan programmeren of zelfs autorijden (aangezien computers allemaal vernietigd zijn en er misschien geen brandstof meer is voor auto’s). Door de gemakken van het moderne leven weg te nemen en de personages in een grimmige dystopie van leven of dood te plaatsen, kan de auteur een boodschap overbrengen over welke vaardigheden werkelijk van belang zijn in de wereld en duidelijk suggereren dat de moderne mens het contact met die vaardigheden misschien verloren heeft.
V. Voorbeelden van Dystopie in de literatuur
Voorbeeld 1
Er zal geen loyaliteit zijn, behalve loyaliteit jegens de Partij. Er zal geen liefde zijn, behalve de liefde voor Grote Broer. Er zal geen gelach zijn, behalve de lach van triomf over een verslagen vijand. Er zal geen kunst zijn, geen literatuur, geen wetenschap. Er zal geen nieuwsgierigheid zijn, geen genot van het levensproces. Alle concurrerende genoegens zullen vernietigd worden. Maar altijd… altijd, op elk moment, zal er de sensatie van de overwinning zijn, de sensatie van het vertrappen van een vijand die hulpeloos is. Als je je een beeld wilt vormen van de toekomst, stel je dan een laars voor die op een menselijk gezicht stampt – voor altijd. (George Orwell, 1984)
George Orwells 1984 is de klassieke statistische dystopie. In deze ingebeelde toekomst heeft de regering de individuele vrijheid en identiteit afgeschaft en zich toegelegd op een hatelijke ideologie van geweld en overheersing. Dit boek, geschreven in 1949, verkent de ideologie van het totalitarisme en de bedreiging die het vormt voor individuele rechten. Het staat model voor elke statistische dystopie sinds zijn publicatie.
Voorbeeld 2
Zoals veel dystopische literatuur is The Giver bedrieglijk – het begint als een utopie, waar alle pijn, ziekte en conflicten zijn afgeschaft. Maar in de loop van het verhaal leren we dat deze dingen zijn afgeschaft door mensen vrijheid, keuze en emotie te ontnemen. Een ogenschijnlijk utopia blijkt een statistische dystopia te zijn.
VI. Voorbeelden van Dystopie in Popcultuur
Voorbeeld 1
V for Vendetta speelt zich af in een vrij typische statistische dystopie. De regering heeft volledige controle over de media, en gebruikt deze macht om alle afwijkende meningen en vrije gedachten de kop in te drukken. De bevolking wordt tegen zichzelf gekeerd door middel van angstzaaierij, een gemeenschappelijk kenmerk van statistische dystopieën.
Voorbeeld 2
De film Elysium combineert elementen van zowel de statistische dystopie als de post-apocalyptische dystopie – op aarde hebben de ongebreidelde uitbarstingen van een onnadenkende, extractieve corporatie geleid tot armoede en chaos voor de arme werkende mensen. Maar op het ruimtestation Elysium is het leven gemakkelijk en de rijken leven comfortabel, ondanks het feit dat ze onder controle staan van een ultra-krachtige regering.
Voorbeeld 3
Een van de populairste dystopische settings van vandaag is de zombie-apocalyps. Terwijl klassieke zombies letterlijke lijken waren die door magie uit hun graven werden opgewekt, heeft de moderne verbeelding (vooral in films als 28 Days Later) zombies opnieuw uitgevonden als slachtoffers van een afschuwelijke ziekte. Zij belichamen onze legitieme angsten voor epidemieën in de dichtbevolkte samenlevingen van vandaag.
Gerelateerde termen
Utopia
Strict genomen is utopie het tegenovergestelde van dystopie. Maar in de literatuur lopen utopie en dystopie vaak door elkaar. De personages kunnen bijvoorbeeld terechtkomen in een maatschappij die perfect lijkt te zijn – totdat de duistere geheimen ervan worden onthuld en het een dystopie blijkt te zijn. Utopieën dienen ongeveer hetzelfde doel als dystopieën, maar dan omgekeerd: zij stellen auteurs (en via hen hele samenlevingen) in staat hun hoop, dromen en aspiraties te verkennen in plaats van hun angsten.