Hoe weerspiegelt zwart haar de zwarte geschiedenis?
Zwart haar is een integraal onderdeel geweest van de zwarte geschiedenis – van Afrikaanse tribale stijlen tot dreadlocks en de afro. Een tentoonstelling in Liverpool verkent het belang van haar in de zwarte cultuur. BBC News neemt een kijkje bij enkele van de belangrijkste stijlen.
Afrikaanse oorsprong
In vroege Afrikaanse beschavingen konden kapsels iemands familieachtergrond, stam en sociale status aangeven.
“Zowat alles over iemands identiteit kon je te weten komen door naar het haar te kijken,” zegt journaliste Lori Tharps, die meeschreef aan het boek Hair Story over de geschiedenis van het zwarte haar.
Als mannen van de Wolof-stam (in het huidige Senegal en Gambia) ten strijde trokken, droegen ze een gevlochten stijl, legt ze uit. Terwijl een vrouw in rouw haar haar niet “deed” of een ingetogen stijl aannam.
“Wat meer is, velen geloofden dat haar, gezien de nauwe ligging ten opzichte van de hemel, het kanaal was voor spirituele interactie met God.”
Slavernij en emancipatie
Geschat wordt dat 11.640.000 Afrikanen tussen de 16de en 20ste eeuw het continent hebben verlaten als gevolg van de trans-Atlantische slavenhandel.
Deze slaven namen veel van hun Afrikaanse gewoonten met zich mee, waaronder hun speciaal ontworpen kammen.
“Hun sleutel is de breedte tussen de tanden omdat Afrikaans haar erg kwetsbaar is,” zegt Dr. Sally-Ann Ashton, die in 2013 een afrokamtentoonstelling in het Fitzwilliam Museum van Cambridge samenstelde.
“Van alle verschillende soorten is het waarschijnlijk het meest breekbaar, dus als je er een kam met fijne tanden doorheen haalt, breng je ontzettend veel schade toe.”
Tijdens de 19e eeuw werd de slavernij in een groot deel van de wereld afgeschaft, waaronder de Verenigde Staten in 1865. Veel zwarte mensen voelden echter druk om zich aan te passen aan de mainstream blanke samenleving en pasten hun haar dienovereenkomstig aan.
“Zwarte mensen voelden zich gedwongen om hun haar en textuur gladder te maken om er makkelijker bij te horen, en om zich beter en in camouflage bijna in de samenleving te bewegen,” zegt tentoonstellingsproducent Aaryn Lynch.
“Ik heb het tijdperk na de emancipatie de bijnaam ‘de grote onderdrukking’ gegeven, omdat zwarte mensen toen echt intensieve methodes moesten ondergaan om hun haar glad te maken.
“Mannen en vrouwen stopten hun haar in een heet chemisch mengsel dat hun hoofdhuid bijna zou verbranden, zodat ze het terug konden kammen en het er meer Europees en zijdeachtig uit konden laten zien.”
De industrie groeide zodanig dat de zwarte ondernemer Madame CJ Walker, die haargroeimiddelen, shampoos en zalven verkocht die gericht waren op de Afro-Amerikaanse markt, door Guinness World Records werd geregistreerd als de eerste selfmade miljonairster in de VS.
Burgerrechten
De afro haarstijl, die in de jaren zestig tijdens de burgerrechtenbeweging opkwam, was “een symbool van rebellie, trots en empowerment”, aldus de heer Lynch.
Toen zwarte mensen protesteerden tegen rassenscheiding en onderdrukking, nam de opvallende stijl een hoge vlucht – een bevestiging van de zwarte identiteit in tegenstelling tot eerdere trends die geïnspireerd waren door de mainstream blanke mode. En daarmee kwam de Afrikaanse (of afro) kam weer op.
“Het is in Afrika natuurlijk nooit verloren gegaan,” zegt Dr. Ashton. “Maar dit was met de komst van zwarte macht en politiek.
“Het afrokapsel werd erg populair en daarvoor heb je een lang soort pluk nodig… het is nogal onderhoudsgevoelig.”
Als reactie op de rassenpolitiek van die tijd werd in de jaren zeventig de vuistkam – met een handvat in de vorm van de saluut voor de zwarte macht – ontworpen.
“Veel mensen die in de jaren tachtig en negentig zijn geboren, denken dat het wordt geassocieerd met Nelson Mandela, wat niet het geval is – het is gewoon dat hij toevallig die groet gebruikte toen hij uit de gevangenis werd vrijgelaten,” zegt Dr Ashton.
Roots
In de jaren dertig ontwikkelde de rastafari theologie zich in Jamaica uit de ideeën van Marcus Garvey, een politiek activist die de status van zijn zwarte medeburgers wilde verbeteren.
Het is gelovigen verboden hun haar af te knippen en in plaats daarvan draaien ze het in dreadlocks. Het is niet duidelijk waar de stijl vandaan komt, hoewel er verwijzingen zijn in het Oude Testament en de Hindoeïstische godheid Shiva soms ook wordt afgebeeld terwijl hij ze draagt.
Het profiel van de religie groeide aanzienlijk in de tweede helft van de 20e eeuw, toen de “roots” beweging zich ontwikkelde, teruggrijpend naar de oorsprong van de Afrikaans-Caribische cultuur.
Het profiel nam toe na het succes van de muzikant Bob Marley in de jaren 1970, waarbij dreadlocks een alledaags gezicht werden in de Britse steden.
Naast de afro blijven dreadlocks de meest kenmerkende zwarte haarstijl bij andere etnische groepen.
“Het probleem blijft echter dat, hoewel we ons haar kunnen stylen om onze eigen individuele keuzes te weerspiegelen, ons haar nog steeds wordt geïnterpreteerd door een blanke mainstream blik en die interpretatie is vaak zowel verkeerd als racistisch,” zegt auteur mevrouw Tharps.
“Te veel mensen maken nog steeds aannames dat een afro een soort van militant gedrag impliceert of dat het dragen van dreadlocks een voorliefde voor het roken van wiet betekent.”
Eigentijdse cultuur
Zwarte haarverzorging is nu een grote industrie, die vorig jaar conservatief wordt geschat op ongeveer £ 530m ($ 774m) waard.
Hoewel er vaak discussie is over de vraag of sommige trends nog steeds symbool staan voor de wens om aan te sluiten bij een mainstream westerse look, zegt de heer Lynch.
“Hebben we nog steeds het gevoel dat we gedwongen worden om ons de blanke cultuur eigen te maken of is het nu een keuze, wat het beste uitkomt, wat in de mode is?”
Bij vrouwen zijn haarextensies, bekend als weaves, populair geweest, maar er is ook een gemelde opleving in natuurlijk haar – meestal geïnterpreteerd als stijlen die niet zijn veranderd door chemicaliën.
“Het is echt een belangrijke beweging die gaande is en in Amerika is het een stuk groter dan hier,” zegt Dr Ashton.
“Dus als je naar de Verenigde Staten gaat, zie je veel Afro-Amerikaanse vrouwen met natuurlijk haar – je begint dat meer te zien in dit land, maar er is nog lang niet hetzelfde aantal in Groot-Brittannië als in de Verenigde Staten.”
Velen surfen online om meer te leren over natuurlijke haarverzorging – kennis daarvan nam af onder zwarte gemeenschappen in het Westen na de slavernij.
Maar veranderingen in werkpatronen in de afgelopen 60 jaar, vooral voor vrouwen, betekent dat er minder tijd kan worden besteed aan onderhoud, zegt dr. Ashton.
“Ik denk dat veel niet-zwarte mensen zich niet realiseren hoe veel onderhoud Afrikaans haar is. Als iemand zegt dat ik vanavond mijn haar ga wassen, kan dat drie uur werk zijn – het is een excuus om niet uit te gaan.”
HAIR is tot 31 augustus te zien in het Museum of Liverpool.
De zwarte geschiedenis van Liverpool
- De zwarte gemeenschap van Liverpool begon met de slavenhandel en behoort tot de oudste van Europa
- In de jaren 1750, waren er onder de zwarte inwoners van de stad zeelieden, bevrijde slaven en de studerende zonen van Afrikaanse heersers
- In de jaren 1780 werd de haven gezien als de Europese hoofdstad van de transatlantische slavenhandel, waarvan de winsten de ontwikkeling van de stad stimuleerden
- In totaal vervoerden de schepen van Liverpool zo’n 1,5 miljoen slaven uit Afrika
- .
- Na de Eerste Wereldoorlog woonden er 5000 zwarten in Liverpool, maar er braken spanningen en rellen uit toen militairen terugkeerden op zoek naar werk
- Rellen braken ook uit in de binnenstad van Toxteth in 1981, waarbij zwarte en blanke jongeren het opnamen tegen de politie na economische en rassenproblemen
