Hypatia
Hypatia was een van de meest eminente wiskundigen en astronomen van de late oudheid. Geleerden reisden uit de hele klassieke wereld om op haar school wiskunde en astronomie te leren.
Haar brute moord door een uitzinnige menigte christelijke fanatici schokte de Grieks-Romeinse wereld. Hypatia’s moord was een historische mijlpaal. Duizend jaar mediterrane Europese klassieke cultuur bevond zich in een crisis – vijf jaar eerder was Rome geplunderd door de Visigoten. De Europese Middeleeuwen, gekenmerkt door duizend jaar relatief minimale wetenschappelijke vooruitgang, braken aan.
Beginselen
Hypatia (uitgesproken als hy-Pay-shuh) werd geboren in de tweede helft van de vierde eeuw, waarschijnlijk tussen de jaren 350-370 na Christus in de Grieks-Romeinse stad Alexandrië, Egypte. Zoals de meeste ontwikkelde mensen in het oostelijke Middellandse-Zeegebied in de late oudheid, was Hypatia een Griekssprekende. Haar naam betekent ‘opperste’. We weten niet hoe ze eruitzag.
Er zijn geen bijzonderheden over Hypatia’s moeder bewaard gebleven. Hypatia’s vader was Theon van Alexandrië, een eminent wiskundige en astronoom, beroemd om zijn ‘studenteneditie’ van Euclides’ Elementen. Theon’s editie werd de meest gebruikte versie voor meer dan duizend jaar. Edities gebaseerd op die van Theon waren de enige die bekend waren totdat er in 1808 in de bibliotheek van het Vaticaan een oudere werd gevonden.
Theon was hoofd van het Mouseion, een academie waar Neoplatonistische filosofie werd onderwezen. Hypatia trad in de voetsporen van haar vader en werd wiskundige, astronoom en filosoof.
Vergeleken met de verbluffende vooruitgang die door mensen als Euclides en Eratosthenes in Alexandrië werd geboekt kort nadat de stad was gesticht, was de productie van nieuwe ideeën door de intellectuelen van de stad in Hypatia’s tijd bijna opgedroogd. Niettemin oefende Alexandrië nog steeds een bijna magnetische aantrekkingskracht uit op geleerden. Na Athene was het het belangrijkste centrum van de Grieks-Romeinse wereld voor filosofie.
Levens van geselecteerde Griekse wetenschappers en filosofen na de Gouden Eeuw
Hypatia van Alexandrië’s werk
Hypatia was een toegewijde van het Neoplatonisme – een mystieke filosofie met één overheersend thema: dat alles in het universum zijn oorsprong heeft in ‘de Ene’ – een transcendente god waaruit de Kosmische Ziel en de Goddelijke Geest voortkomen.
Een hydrometer drijft in een vloeistof waarvan de dichtheid op de schaal kan worden afgelezen.
Onze beste bron van informatie over Hypatia en haar prestaties is Socrates Scholasticus, een Griekse christelijke geschiedschrijver die in dezelfde tijd leefde als Hypatia. In zijn belangrijke werk De Historia Ecclesiastica, schreef Socrates:
Hypatia – Praktische Wetenschapper
Velen van Hypatia’s leerlingen waren christenen die later doorgroeiden naar hoge posities in de kerk en regeringen. Een van hen, Synesius, die bisschop van Ptolemais werd, laat ons zien dat Hypatia, naast wiskunde, astronomie en filosofie, waarschijnlijk ook praktische wetenschappen onderwees. Hij doet dit door haar een brief te sturen met de vraag of zij hem een hydrometer kan sturen.
In een andere brief zegt hij dat Hypatia hem leerde hoe een astrolabium te construeren – zij leerde deze vaardigheid van haar vader, die auteur was van On the Small Astrolabe.
Een opengewerkte afbeelding van een klein astrolabium.
Een astronoom uit de oudheid gebruikt een zeer eenvoudig klein astrolabium om de hoek van een ster boven de horizon te meten.
In een brief aan zijn vriend Herculianus, herinnert Synesius zich dat Hypatia is:
“… een persoon die zo vermaard was, dat haar reputatie letterlijk ongeloofwaardig leek. Wij hebben haar zelf gezien en gehoord, zij die eervol de mysteriën van de filosofie leidt.”
De astronomie en wiskunde van Hypatia
Hypatia was vooral een lerares. De gouden tijden van Eudoxus, Euclides, Aristarchus, Archimedes, Eratosthenes, Appolonius en Hipparchus waren in de tijd even ver van haar verwijderd als Fibonacci en Nicolaus Copernicus van ons zijn.
Hypatia schreef commentaren en hervormde grote wetenschappelijke en wiskundige werken om ze begrijpelijker te maken voor haar leerlingen. Haar bijdrage aan de kennis lag in de verbeteringen die zij aanbracht in de oorspronkelijke werken.
Revising the Almagest
Hypatia’s werk aan Boek III van Claudius Ptolemaeus’ grote astronomische werk Almagest uit de tweede eeuw bestaat nog steeds. Opmerkelijk, gezien het aantal academische artikelen dat de laatste tijd over Hypatia is geschreven, is dat dit – haar enige overgeleverde werk – nog steeds geen moderne vertaling heeft gekregen, rechtstreeks in het Engels. Een vertaling in het Frans werd gemaakt door Adolphe Rome in 1926.
Boek III van de Almagest behandelt de zon; de lengte van het jaar; Hipparchus’ ontdekking van de precessie van de equinoxen; en een inleiding tot de epicykels.
Epicykels
Ptolemaeus en daarna Hypatia probeerden een betrouwbaar wiskundig model op te bouwen dat de bewegingen van planeten voorspelde.
Zij werden gehinderd door hun traditionele overtuiging dat planeten om de aarde moesten draaien, en dat de banen cirkelvormig moesten zijn.
Ptolemaeus gebruikte een reeks ingewikkelde listen om tot een werkend model te komen dat verschijnselen verklaarde als:
- Retrograde beweging: een planeet lijkt aan de hemel van richting te veranderen.
- Grootteveranderingen: de grootte van een planeet lijkt in de loop van de tijd te variëren.
Een van de listen van Ptolemaeus was de epicyclus, weergegeven als de gele gestreepte cirkel in het diagram.
De epicyclus is een kleine baan rond een denkbeeldig punt. Dit denkbeeldige punt beweegt rond het deferent – de grote witte gestreepte cirkel met het middelpunt op de aarde – met een uniforme snelheid.
De epicyclus is een aardig idee. Het laat de afstand van de planeet tot de aarde variëren en het produceert ook retrograde beweging.
Hypatia ontwikkelde haar eigen unieke rekenmethoden in Boek III, gebruikmakend van Babylonische sexagesimale (basis 60) getallen en een abacus-achtige rekenmachine. Net als haar vader gebruikte Hypatia Griekse letters voor de getallen 1-59 en sexagesimalen voor de hogere getallen.
Haar berekeningsmethoden stelden haar in staat het oorspronkelijke werk van Ptolemaeus zowel te verbeteren als te bekritiseren. Het resultaat hiervan, naast haar herziening van de tekst van Ptolemaeus, was haar eigen Astronomische Tafelen met nieuwe berekende waarden voor hemelgebeurtenissen zoals samenstanden van planeten.
Algebra
De wiskundige Diophantus is een mysterieuze figuur over wie weinig bekend is. Hij schijnt te hebben gefloreerd in Alexandrië ongeveer een eeuw vóór Hypatia, toen hij een serie van dertien boeken, Arithmetica, schreef, waarin algebraische vergelijkingen en hun oplossingen werden beschreven. Diophantus wordt vaak beschreven als de vader van de algebra.
Vóór latere Arabische en Byzantijnse auteurs is er slechts één wiskundige in de geschiedenis, Hypatia’s vader Theon, die Diophantus’ Arithmetica aanhaalt. De Byzantijnse Encyclopedie Suda, samengesteld rond het jaar 1000 AD, vertelt ons dat Hypatia een commentaar op Arithmetica heeft geschreven.
Nog slechts zes van de boeken van Arithmetica zijn in het oorspronkelijke Grieks bewaard gebleven; vier andere bestaan als Arabische vertalingen die rond 860 AD zijn gemaakt.
De Arabische vertalingen van de boeken 4, 5, 6, en 7 van Arithmetica bevatten meer commentaar op oplossingen dan de Griekse versies. Deze uitgaven kunnen zijn overgenomen van Hypatia’s uitgaven met commentaar op Arithmetica, door haar gewijzigd om studenten op haar school te helpen.
Conische Secties
In de Historia Ecclesiastica zegt Socrates Scholasticus dat Hypatia een commentaar schreef op Apollonius van Perga’s Conische Secties. Dit is niet bewaard gebleven.
Persoonlijke bijzonderheden en het einde
Hypatia is nooit getrouwd en had geen kinderen.
Hoewel zij een Neoplatoniste was die in een christelijke stad woonde, heeft haar filosofische leer haar vele christelijke studenten niet van zich vervreemd: als het al iets is, lijkt het hen tot nobeler doelen te hebben geïnspireerd.
De Romeinen gebruikten echter krachtige tactieken om van Alexandrië een christelijke stad te maken. Tijdens Hypatia’s leven werden alle heidense tempels tot puin gereduceerd op bevel van aartsbisschop Theophilus van Alexandrië.
Na de dood van Theophilus in 412 na Chr. werd zijn neef Cyrillus aartsbisschop. Cyrillus stond ook vijandig tegenover de niet-christelijke gemeenschappen van Alexandrië, zoals de Neoplatonisten van Hypatia, en begon zich te bemoeien met het wereldlijk bestuur van de stad. Hij raakte in conflict met de nieuw benoemde Romeinse gouverneur Orestes, die de Kerk buiten regeringszaken wilde houden.
Hypatia werd gezien als een bondgenoot van gouverneur Orestes, en dit leidde tot haar dood. In maart 415 AD viel een menigte van christelijke Parabalani haar op straat aan. Leden van de Parabalani traden onder meer op als lijfwacht van aartsbisschop Cyrillus. Opmerkelijk is dat de Parabalani Hypatia meenamen naar een kerk om haar in stukken te hakken. Uit angst dat Hypatia’s overblijfselen een brandpunt van haar martelaarschap zouden worden, brachten zij wat er van haar lichaam over was naar Cinaron en cremeerden het.
Behalve onder de meer fanatieke christenen van Alexandrië, werd Hypatia’s gruwelijke slachting in het hele Romeinse Rijk met afgrijzen begroet. Intellectuelen werden traditioneel met respect behandeld. De Romeinse keizer Theodosius II stuurde een team om de moord op Hypatia te onderzoeken. Het resultaat was dat de Parabalani aan Cyril’s controle werden onttrokken en onder controle van gouverneur Orestes werden geplaatst en dat hun aantal werd beperkt tot maximaal 500.
Hypatia’s nalatenschap en ziel
Hypatia werd een martelares, ondanks Cyril en de inspanningen van de Parabalani. Zij werd herinnerd en vereerd door de christenen van Byzantium, en is in meer recente tijden een symbool geworden van de waarden van de Verlichting.
Hypatia’s rol als een van ’s werelds eerste vrouwelijke academici, vermoord met afschuwelijke wreedheid, heeft van haar een heroïsche figuur gemaakt, het onderwerp van zeer speculatieve academische werken en romans. De film Agora uit 2009 fictiveert haar laatste jaren.
Als Neoplatonist geloofde Hypatia dat het uiteindelijke lot van haar ziel een vereniging met het goddelijke zou zijn.
Auteur van deze pagina: The Doc
© Alle rechten voorbehouden.
Citeer deze pagina
Gebruik de volgende MLA-conforme citatie:
"Hypatia." Famous Scientists. famousscientists.org. 25 Jun. 2018. Web. <www.famousscientists.org/hypatia/>.
Gepubliceerd door FamousScientists.org
Verder Lezen
Sir Thomas Heath
The Thirteen Books of Euclid’s Elements
Dover Publications, New York, 1956
Morris Kline
Mathematical Thought from Ancient to Modern Times
Oxford University Press, New York, 1972
M.E. Waithe
Ancient Women Philosophers: 600 B.C.-500 A. D.
Springer Science & Business Media, 1987
Alan Cameron, Allan G. Cameron, Jacqueline Long, Charles Anthon emeritus hoogleraar Latijn Alan Cameron, Lee Sherry
Barbaren en politiek aan het hof van Arcadius
University of California Press, 1993
Creative Commons
Geëxplodeerd aanzicht van kleine astrolabium door Elrond onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen-ALS 4.0 Internationale licentie.