Jabberwocky
Laatst Bijgewerkt op 5 Mei, 2015, door eNotes Redactie. Word Count: 1202
Universele aantrekkingskracht
Een van de meest aansprekende factoren in Lewis Carroll’s “Jabberwocky” is toch wel de tijdloosheid van de setting van het gedicht. De ontmoeting van de jongen met het mysterieuze Jabberwock beest heeft geen specifieke referentie in de geschiedenis. Dit verhoogt de universele aantrekkingskracht van het gedicht, want “Jabberwocky” is in staat lezers van alle tijden te boeien – Elizabethaans, Victoriaans, Industrieel, Computer, of anderszins. Hoewel het gedicht werd geschreven en gepubliceerd op het hoogtepunt van Victoriaans Engeland, is er geen speciale kennis van dat tijdperk nodig om het gedicht te begrijpen en ervan te genieten. Evenzo zou een redelijke facsimile van “Jabberwocky” in een willekeurig aantal historische tijdperken geschreven kunnen zijn, aangezien het gedicht geen merkbare verwijzingen bevat naar Carroll, zijn leven, of zijn tijd. Een Romeinse schrijver in Pompeii genaamd Barnacus Frabjus zou een “Jabberwocky” -achtig gedicht kunnen hebben geschreven (en zijn lezerspubliek zou, gezien hun ontvankelijkheid voor de wild-fantastische wezens in hun mythologie, het ding zeker hebben opgegeten), net als een beatnik-bard die rond 1960 aan opiumveroorzaakte uitstapjes op de pagina zou hebben gedaan. Het punt is, “Jabberwocky” overstijgt noties van tijd en geschiedenis, en doordat het dat gedaan heeft, blijft het gedicht zijn lezerspubliek jaarlijks met duizenden, zo niet miljoenen, vermeerderen.
Victoriaans Engeland
Het is duidelijk dat Carroll het verhalende element van zijn gedicht wilde (d.w.z, de zoektocht van de jongen naar en zijn ontmoeting met de Jabberwock) een echo moest zijn van mythologische gevechten zoals de strijd van Hercules met de Hydra, een woest beest met zeven draakachtige koppen. Carroll’s voornaamste zorg in het gedicht is de eeuwige strijd tussen goed en kwaad, en voor veel (zo niet de meeste) lezers is het voldoende om het gedicht op dit niveau te interpreteren. Als lezers echter onder de oppervlakte van het gedicht kijken, kan “Jabberwocky” worden geïnterpreteerd in termen van de tijd waarin het werd geschreven. Gepubliceerd als onderdeel van Carroll’s Through the Looking-Glass (1872), het langverwachte vervolg op Alice’s Adventures in Wonderland (1865), debuteerde “Jabberwocky” op het hoogtepunt van het Victoriaanse Tijdperk (1834-1901), toen Engeland een enorme expansie doormaakte in termen van macht, rijkdom, en culturele invloed. In die tijd was Engeland de baas over de hele wereld, en in andere landen, zoals het door de oorlog verslagen Frankrijk, moet de afgunst ten opzichte van Engelands superioriteit groot zijn geweest. In 1872 beleefde Engeland een renaissance die het sinds de Elizabethaanse tijd niet meer had meegemaakt.
De dreiging van Duitsland
Er stonden echter “barbaren” aan de poorten, om het zo maar te zeggen. Voor de Engelsen werden de Pruisen (Germaanse volkeren) al lang gezien als een zorgwekkende bedreiging voor de “beschaafde” wereld, en in januari 1871, minder dan een jaar voordat “Jabberwocky” werd gepubliceerd, werd Duitsland voor het eerst verenigd onder de Keizerlijke Proclamatie, waardoor het machtsevenwicht in Europa mogelijk zou kantelen en een gevoel van onveiligheid in Groot-Brittannië zou ontstaan. Voor “verdedigers van het rijk” als Carroll zou de versterking van Duitsland en zijn “barbaarse” volkeren op zijn minst een zeker onbehagen hebben teweeggebracht. Deze tastbare angst in die tijd opent een interessante mogelijke subtekst voor de schijnbaar onschuldige “Jabberwocky”. Zouden de Jabberwock, de Jubjub vogel, en de Bandersnatch (merk op hoe deze namen taalkundig een zekere Germaanse klank hebben), die in het gedicht allemaal worden afgeschilderd als beestachtige, woeste wezens, vermomde Germaanse “barbaren” kunnen zijn? Zou de held van het gedicht (de jongen die zijn mannelijkheid wil bewijzen) een symbool kunnen zijn van een Groot-Brittannië dat erop uit moet trekken om de Jabberwock van een opkomend Duitsland te temmen? In het licht van het politieke klimaat van die tijd kan Carroll onbewust een angst hebben uitgedrukt die veel Britten in 1872 zouden hebben gevoeld.
Het is echter belangrijk te benadrukken dat interpretaties zoals de hierboven besproken Duitse en Afrikaanse connecties met “Jabberwocky” misschien wel tot nadenken stemmen, maar uiteindelijk niet veel voorstellen. Carroll was tenslotte niet het meest politiek actieve lid van de Victoriaanse samenleving, dus als je “Jabberwocky” bekijkt in termen van de geopolitieke machinaties van die tijd, zou je te veel in het gedicht kunnen lezen. Het is bijvoorbeeld goed gedocumenteerd dat de eerste strofe van “Jabberwocky” werd geschreven in 1855, in een tijd dat Duitsland door de Engelsen niet als zo’n grote bedreiging werd gezien. Toch kan het naïef en aanmatigend zijn om te denken dat Engelands wereldwijde koloniale schaakspel in het Victoriaanse tijdperk geen invloed had op Carroll, bewust of onbewust. In 1872 groeide in Engeland de bezorgdheid over Duitsland, en ironisch genoeg was die bezorgdheid in het geval van Carroll misschien wel gerechtvaardigd. Zoals opgemerkt door auteur Anne Clark in Lewis Carroll: A Biography, schreef Dr. Robert Scott, co-auteur van het Griekse Lexicon, “een uitstekende Duitse vertaling” van “Jabberwocky” in februari 1872, kort nadat het gedicht voor het eerst was verschenen in Through the Looking-Glass rond Kerstmis 1871. Bovendien, zo meldt Clark in haar boek, beweerde Scott dat zijn vertaling het origineel was en dat Carroll’s gedicht de vertaling was! Zelfs toen al, zo lijkt het, maakten Engeland en Duitsland zich op voor een strijd – zo niet om de controle over Europa, dan toch om de controle over het auteurschap van “Jabberwocky.”
Koloniaal Afrika
Duitsland was echter niet de enige bron van zorg voor Engeland in de jaren 1870. Samen met andere Europese staten was Groot-Brittannië verwikkeld in een schaakspel om de controle over strategische delen van Afrika, en het zou niet lang duren voordat de Britten en Afrikaners van Nederlandse afkomst in de eerste Boerenoorlog van 1880-81 om stukken van Afrika zouden strijden. Afrika was, interessant genoeg, een bron van grote verwondering voor de Britten rond de tijd dat “Jabberwocky” werd gepubliceerd, met elk jaar nieuwe soorten flora en fauna die werden ontdekt. De zoektocht van de Britse ontdekkingsreiziger Henry Morgan Stanley naar Dr. David Livingstone in de oerwouden van Afrika, die veel publiciteit kreeg, stond in die tijd sterk in de publieke belangstelling. Stanley vond Livingstone in 1871, hetzelfde jaar waarin “Jabberwocky” voor het eerst in druk verscheen, hoewel de officiële publicatiedatum van Through the Looking-Glass 1872 is. Deze populaire fascinatie voor de duistere geheimen van Afrika kan van invloed zijn geweest op de woordkeuzes die Carroll maakte in “Jabberwocky”. De Jubjub vogel, de Bandersnatch, de Tumtum boom – zijn deze beschrijvende, tonaal boeiende namen zo verschillend van de namen van echte Afrikaanse soorten, zoals de bongo en de tseetseevlieg, die in die tijd ontdekt werden?
Conrad’s Heart of Darkness
Deze Afrikaanse connectie lijkt ook relevant voor het thema van het gedicht over de heroïsche zoektocht in die zin dat de held (in dit geval de jongen die op zoek is naar de Jabberwock) vaak naar de donkerste, verste uithoeken van de bekende wereld moest reizen om de gevreesde incarnatie van het kwaad te verslaan, wat het ook moge zijn. En tijdens Carroll’s leven werd geen enkele plek in de bekende wereld als duisterder, mysterieuzer en potentieel levensbedreigender beschouwd dan Afrika. Het zou niet lang duren voordat het thema van de reis naar het centrum van het kwaad en de verdorvenheid, zoals dat zich in Afrika afspeelt, op onvergetelijke wijze zou worden vastgelegd door de romanschrijver Joseph Conrad in Heart of Darkness (1899), waarin de reis wordt opgetekend van een personage genaamd Marlow over de Congo-rivier op zoek naar een gek genaamd Kurtz, die de status van god heeft bereikt onder bepaalde stamleden in de jungle. Kurtz en de Jabberwock zijn agenten van het kwaad en de chaos die Marlow en Carroll (in de gedaante van de jongen) proberen te neutraliseren en zo onder controle te krijgen.