Leven op ons: een close-up van de insecten die ons huis bezoeken
Veel microscopisch kleine insecten en bacteriën leven op onze huid en in onze verschillende hoekjes en gaatjes. Bijna overal op (of zelfs in) het menselijk lichaam kunnen deze ondernemende insecten huizen.
Diertjes hebben op verschillende manieren invloed op ons: sommige slecht, zoals infecties, maar ook veel goeds. Van het doorgeven van nuttige bacteriën van moeder op baby, tot de verdediging van onze huid en darmen tegen ziekteverwekkende bacteriën, onze inwonende bugs zijn bij ons in de loop van ons leven.
In een nieuwe tweedelige SBS-documentaire Life on Us wordt gekeken naar de bugs die van ons lichaam hun thuis maken, waarbij gebruik wordt gemaakt van nieuwe hulpmiddelen om deze microscopische wezens in beeld te brengen. De eerste aflevering van een uur wordt uitgezonden op SBS One om 20.30 uur op zondag 27 april.
Belly button bugs
Twee van de belangrijkste verhalen in de eerste aflevering richten zich op navelbacteriën en op de vele variëteiten van luizen.
De navel van een mens bevat honderden soorten bacteriën. De navel wordt zelden goed gewassen en is een gezellige plek voor deze bacteriën om zich te vestigen. De bacteriën hier zijn waarschijnlijk niet essentieel voor ons bestaan, maar hun aanwezigheid biedt een snelle en gemakkelijke manier om een monster te nemen van de grote verscheidenheid aan bacteriën die op de rest van het menselijk lichaam leven.
Wetenschappers kunnen met een simpel uitstrijkje snel een profiel opbouwen van het soort bacteriën waaraan je bent blootgesteld. Als ze profielen van veel mensen opbouwen, wordt het mogelijk het verschil te zien tussen goede en slechte bacteriën. Je navelbacterie kan dan helpen voorspellen welke ziekten je kunt krijgen en, als je er een krijgt, hoe gemakkelijk je je ertegen kunt verweren.
Het verhaal van de menselijke luis en zijn verschillende specialiteiten is ook een goed verhaal – en wordt onderzocht met verbluffende nieuwe elektronenmicroscopie-video’s. Het is een evolutionair verhaal dat onderzoekt hoe luizen tijdens ons hariger verleden over het lichaam migreerden. Het verklaart hoe ze zich moesten specialiseren om in verschillende omgevingen te kunnen leven toen we minder behaard werden, want hoofdluizen kunnen op geen enkel ander deel van het lichaam overleven.
De documentaire legt een verband tussen ons haarverlies (om van deze parasieten af te komen) en de lichter gekleurde huid van mensen met een koeler klimaat. Er wordt zelfs gekeken waarom wij luizen hebben die afkomstig zijn van onze naaste apenburen – in dit geval moet er sprake zijn geweest van nauw lichamelijk contact. Ondanks enkele beschuldigingen aan het adres van onze vroege voorouders, is dit een complex en interessant verhaal.
Onwaarschijnlijke rollen
Veel van de beschermende bacteriesoorten op het menselijk lichaam doen hun werk door te wedijveren om woonruimte met binnendringende bacteriën. Omdat de goede bacteriën er eerst waren, zijn zij in het voordeel en kunnen zij de binnendringende bacteriën verdrijven.
Die indringers kunnen slechte bacteriën zijn, zoals die welke voedselvergiftiging veroorzaken. Of het kunnen goede bacteriën zijn, zoals die in yoghurt. In beide gevallen zijn de indringers in het nadeel.
In het geval van de huid bewaken de bacteriën aan het oppervlak angstvallig hun huis, zodat binnendringende bacteriën moeilijk voedingsstoffen en ruimte vinden om te groeien. Bacteriën die binnendringen kunnen ook door bestaande bacteriën worden aangevallen met chemische oorlogsvoering.
Helaas, zoals de documentaire aangeeft, kunnen deze indringers, als de huid eenmaal kapot is, gemakkelijk naar binnen komen. Vaak veroorzaakt dit een plaatselijke infectie, maar soms veroorzaakt het problemen in je hele lichaam.
Bacteriën kunnen ook invloed hebben op hoe we denken. Een van de fascinerende weetjes is het verhaal van toxoplasmose en risicogedrag. Toxoplasmose is een infectie die vaak via kattenpoep wordt opgelopen en die ernstige schade kan toebrengen aan zwangere vrouwen of andere mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Bij ratten of muizen gaat deze infectie gepaard met gedrag dat de kans vergroot dat ze door een kat worden gepakt. Bij mensen werd het geassocieerd met een verhoogde kans om zichzelf in een risicovolle situatie te brengen.
Wetenschappelijke nauwkeurigheid
De tweedelige serie is een coproductie tussen Australië en Frankrijk, waarbij de Aussie trailer zwaar op monsters en dramatische muziek en de Franse versie zwaar op slepende shots van menselijke lichamen.
Voor het grootste deel levert deze documentaire wat wordt beloofd. Het heeft prachtige (en soms gruwelijke) beelden die laten zien wat onze insecten van plan zijn. En er is een breed scala aan interessante bevindingen – waarvan sommige zelfs deskundigen zeker zullen verrassen.
Waar het eerste deel van de serie ons in de steek laat, is dat het er niet in slaagt Australische wetenschap te leveren. De meeste wetenschap wordt in het buitenland bedreven, terwijl het commentaar en de human interest-verhalen van Australische oorsprong zijn. Gelukkig belooft een voorproefje van het tweede deel van de serie een veel sterkere presentatie van de Australische wetenschap.
Een andere tekortkoming van deze documentaire is het gebrek aan diepgang en wetenschappelijke nauwkeurigheid waaraan sommige feiten worden onderworpen. Dit kan vergeven worden in een documentaire die gericht is op het grote publiek. Toch zou het leuk zijn geweest om meer in detail te treden en om het publiek een gevoel te geven van hoe goed sommige feiten zijn vastgesteld.
Ik was persoonlijk geïnteresseerd in hoe darmbacteriën de vagina koloniseren voor de geboorte. Deze bacteriën vormen de basis voor de eigen darmflora van de zuigeling. Deze gebeurtenis werd echter opgevangen met een tien seconden durende animatie die dalende vonkjes vertoonde in het gebied van interesse. Toen ik me verder in het onderwerp verdiepte, bleek duidelijk dat deze koloniserende bacteriën in sommige gevallen niet nuttig zijn – een punt dat in de documentaire over het hoofd werd gezien.
Ik was ook geïnteresseerd in de rol van toxoplasmose in het menselijk gedrag. Het verhaal over de vermoedelijke verbanden met psychiatrische ziekten werd echter niet besproken. De controverse en de complexiteit rond dit onderwerp hadden meer inzicht kunnen geven in de wetenschappelijke methode.
Het is belangrijk te beseffen dat de wetenschappelijke methode niet altijd grote sprongen voorwaarts oplevert. Vooruitgang komt met horten en stoten, met daartussen soms felle discussies. De documentaire is een goede, maar zoals vaak het geval is, is er meer aandacht voor de grote sprongen, en minder voor de nitty-gritty van de wetenschap.
Life on Us wordt uitgezonden op SBS One om 20.30 uur op zondag 27 april.