Jane Goodall
Jane Goodall jest ekspertką w dziedzinie dzikich szympansów. Uznana za swoje przełomowe odkrycia dotyczące ich zachowania – odkryła, że szympansy wytwarzają narzędzia, jedzą i polują na mięso oraz mają podobne zachowania społeczne jak ludzie – całkowicie zmieniła nasze rozumienie naszego najbliższego krewnego w królestwie zwierząt.
Początki
Valerie Jane Morris-Goodall urodziła się 3 kwietnia 1934 roku w stolicy Wielkiej Brytanii, Londynie.
Jej ojciec, Mortimer Herbert Morris-Goodall, był inżynierem telefonicznym, który został kierowcą samochodów wyścigowych w firmie Aston-Martin. Jej matka, Margaret Myfanwe Joseph, była sekretarką, która później stała się autorką, pisząc pod nazwą Vanne Morris-Goodall. Oboje rodzice pochodzili ze stosunkowo zamożnych rodzin.
Prawdziwa Jubilee z matką Boo Boo. Zdjęcie autorstwa F.W. Bond.
Pierwszy dom Jane znajdował się na londyńskim przedmieściu Chelsea. Kiedy miała około roku, jej ojciec dał jej zabawkę szympansa o imieniu Jubilee. Zabawka została wykonana, aby uczcić pierwsze narodziny szympansa w londyńskim zoo w niewoli. Pomimo że z wiekiem otrzymała inne zabawki, Jubilee pozostała ulubioną Jane na zawsze. Moving Around W maju 1939 roku rodzina przeprowadziła się ponownie, tym razem do nadmorskiego miasteczka Le Touquet w północnej Francji. Jej ojciec stał się teraz pełnoetatowym kierowcą wyścigowym i, z większością swoich wyścigów w Europie kontynentalnej, ta lokalizacja była bardziej dogodna niż gdziekolwiek w Anglii. Dało to również jego córki możliwość stać się płynnie francuski speakers. Jednak ich pobyt we Francji był krótki. W ciągu kilku miesięcy od ich przyjazdu rozpoczęła się 2 wojna światowa. Rodzina uciekła z Francji tuż przed rozpoczęciem wojny, przenosząc się do dużego domu dziadków ojcowskich Jane w angielskim nadmorskim mieście Folkestone. Szczęśliwe dzieciństwo i miłość do natury Podczas pobytu w Folkestone ojciec Jane, który miał 32 lata, wstąpił do wojska. Następnie rodzina przeniosła się do małego miasteczka Hythe. Ojciec Jane został wysłany do Francji w 1940 roku, w którym to momencie reszta rodziny – Jane, jej matka i młodsza siostra Judith – przeniosła się do domu babci w nadmorskim kurorcie Bournemouth. Mimo wojny, bomb, których eksplozje słyszała, przerw w dostawie prądu, racjonowania żywności i nieobecności ojca, Jane żyła spokojnie w Bournemouth. Kochała przyrodę i zebrała wiele zwierząt domowych, w tym ślimaki wyścigowe, gąsienice, jaszczurkę, świnki morskie, chomika i kanarka. Szkoła, książki i tęsknota za Afryką Jane Goodall uwielbiała opowieści Edgara Rice’a Burroughsa o Tarzanie, w których bohaterem był wychowywany od niemowlęctwa przez samicę wielkiej małpy. Jane uczęszczała do szkoły podstawowej w Bournemouth i rozwijała pasję czytania. Jej ulubione książki – Doktor Doolittle, Księga dżungli i Tarzan – dotyczyły ludzi, którzy byli spektakularnie blisko zwierząt i potrafili się z nimi porozumiewać. Zaczęła marzyć, że pewnego dnia będzie mogła badać zwierzęta w Afryce. W 1945 roku, w wieku 11 lat, rozpoczęła naukę w szkole średniej w Uplands School dla dziewcząt. W wieku 12 lat założyła klub przyrodniczy o nazwie Alligator Club. W jego skład wchodziły trzy inne członkinie: jej siostra Judy i dwie ich przyjaciółki. Jane organizowała imprezy klubowe i pisała magazyn klubowy. W miarę jak trwała szkoła, Jane stawała się coraz bardziej niewygodna i nieszczęśliwa. W swojej znakomitej biografii Jane Goodall, Dale Peterson cytuje jeden z jej wpisów do dziennika z początku 1951 roku, kiedy to, w wieku 16 lat, napisała: „Obudziłam się, aby stawić czoła kolejnemu ponuremu dniu tortur w tym ponurym miejscu dyscypliny i nauki, gdzie jest się faszerowanym 'edukacją’ od świtu do wieczora.” Jane była radosną, żywą dziewczyną, a z cytatu jasno wynika, że nie cieszyła się z reżimowego życia, jakie oferowała jej szkoła. Pragnęła być w zgodzie z naturą i zwierzętami, ale w szkole nie było miejsca na te tęsknoty. Pod koniec szkoły zainteresowanie Jane angielskim i biologią wzrosło, a ona sama znów zaczęła czerpać przyjemność z nauki. Zdobyła dwie nagrody szkolne za pisanie esejów. Jej oceny z egzaminów były wystarczająco dobre, aby pójść na uniwersytet, ale jej rodziny nie było na to stać. Nadal czytała książki przyrodnicze i marzyła o przebywaniu wśród wspaniałych dzikich zwierząt Afryki. Kolegium i praca Wtedy nadarzyła się okazja, by zrealizować swoje marzenie i odwiedzić Afrykę. Afryka i zostanie przyrodnikiem Goodall ciężko oszczędzała na bilet, w końcu wyjechała do Afryki w marcu 1957 roku, podróżując trzy tygodnie statkiem. Afryka okazała się być wszystkim, na co miała nadzieję. Jej dzika przyroda była fascynująca, magiczna, hipnotyzująca. Podjęła pracę biurową w stolicy Kenii, Nairobi, gdzie poznała paleontologa Louisa Leakeya, kuratora muzeum historii naturalnej w Nairobi. Leakey wierzył, że ludzie i szympansy mają wspólnego przodka, co było ideą rozwiniętą we wcześniejszych czasach przez Charlesa Darwina. Leakey był pod wrażeniem poznanej młodej kobiety: nie tylko jej entuzjazmem, ale także tym, jak wiele wiedziała o historii naturalnej. Zapytał ją, czy chciałaby pracować jako jego sekretarka, na co się zgodziła. W rzeczywistości, choć na początku nic nie powiedział Goodall, Leakey tak naprawdę szukał kogoś do badań nad zachowaniem szympansów. Pomyślał, że Goodall jest prawdopodobnie idealną kandydatką. Nie chciał, by badania prowadził ktoś z uprzedzeniami typowego pracownika naukowego uniwersytetu. Chciał kogoś, kto spojrzałby na szympansy świeżym okiem. Miał nadzieję, że może to odkryć dowody podobieństw behawioralnych u ludzi i szympansów, które pomogłyby uzasadnić jego teorię wspólnego przodka. Co więcej, wierzył, że studiowanie zachowania szympansów otworzy okno na zachowanie przodków Homo sapiens. W dzisiejszych czasach analiza DNA pozwoliła ustalić, że szympans jest naszym najbliższym żyjącym zwierzęcym krewnym i że mamy wspólnego przodka sięgającego około 7 milionów lat wstecz. Analiza DNA nie była dostępna dla Louisa Leakeya, który musiał zbierać dowody w inny sposób. Przed rozpoczęciem pracy sekretarskiej dla Leakeya, Goodall spędziła czas z zespołem obejmującym Leakeya i jego żonę Mary, poszukując skamieniałości hominidów w Tanzanii. To właśnie tam Leakey podjął decyzję: Goodall zostanie badaczką szympansów w jego zespole. W 1958 roku, w wieku 25 lat, Jane Goodall podróżowała z powrotem do Londynu i spędziła trochę czasu w biurach ekspertów w dziedzinie anatomii i zachowania naczelnych. W lecie 1960 roku, Leakey zebrał wystarczająco dużo pieniędzy, aby sfinansować swoją pracę, a ona wróciła do Afryki. Tam pojechała do Gombe Stream Chimpanzee Reserve w Tanzanii, aby rozpocząć swoje obserwacje. Jej matka towarzyszyła jej przez pierwsze kilka miesięcy. Byli sami w nieokiełznanym afrykańskim buszu – niesamowita przygoda. Stopniowo zaprzyjaźniły się z rybakami i plemionami zamieszkującymi okoliczne tereny. Przyjęcie Ludzie czasami zapominają, że szympansy to niezwykle silne zwierzęta: dorosłe są wystarczająco silne, by dosłownie rozerwać człowieka na strzępy. Zbliżenie się do dzikich, dorosłych szympansów wymaga odwagi. Leakey powiedział Goodall, że jeśli będzie spokojna i nie będzie miała złych zamiarów wobec szympansa, szympans najprawdopodobniej to wyczuje i nie będzie wrogo nastawiony. Pierwszego szympansa, który zaakceptowała Goodall, nazwała David Greybeard. (Nadawanie imion szympansom było niezwykłą praktyką w badaniach naukowych.) Wraz z akceptacją Davida Greybearda, inne szympansy zaczęły być mniej płochliwe. W rzeczywistości, gdy przyzwyczaiły się do Goodall, niektóre z nich stały się początkowo dość wrogo nastawione. Przy takich okazjach Goodall musiała zachować spokój i nie poddawać się strachowi: wielu ludzi byłoby w podobnych okolicznościach. Wykonywanie narzędzi Szympans zjada termity zebrane na gałązce narzędzia. Image by Su Neko. Do czasu tego odkrycia naukowcy twierdzili, że ludzie różnią się od innych zwierząt, ponieważ jesteśmy jedynymi zwierzętami, o których wiadomo, że robią i używają narzędzi. Louis Leakey zauważył: Jedzenie mięsa Goodall następnie była świadkiem polowania. Grupa szympansów złapała, zabiła i zjadła małpę. Szympansy jedzące małpę columbus. Image by David Bygott. Wojna plemienna Mając pod sobą wiele ważnych odkryć, Louis Leakey poradził Goodall, że powinna zdobyć kwalifikacje akademickie. Umożliwiłoby jej to zdobycie funduszy na własne projekty jako niezależnej przyrodniczki. Zorganizował dla niej studia doktoranckie na Uniwersytecie w Cambridge. Tematem była etologia – nauka o zachowaniu zwierząt. Jej promotor nauczył ją pisać swoje prace w taki sposób, aby były mniej narażone na krytykę jako „nieakademickie” lub „antropomorficzne”. Naukowcy nie wpadliby na pomysł, że zwierzęta mogłyby przejawiać uczucia lub zachowania typu ludzkiego. Goodall ukończyła studia w 1965 roku z pracą zatytułowaną Behavior of the Free Ranging Chimpanzee. Niedługo potem ukazała się książka Moi przyjaciele, Dzikie szympansy. Potem pojawił się telewizyjny serial dokumentalny Miss Goodall and the Wild Chimpanzees, który odniósł duży sukces. Goodall była już dobrze znana ze swojej pracy w Afryce. Social Chimps Maternal Behavior is Not Instinctive Rezerwat Gombe stał się Parkiem Narodowym w 1968 roku i Goodall kontynuowała prowadzenie tam badań przez większość następnych dwudziestu pięciu lat. Napisała książkę W cieniu człowieka, opublikowaną w 1971 roku, w której w dramatyczny sposób opisała życie szympansów z Gombo. Później pojawiło się wiele innych książek. W latach 1970-1975 Goodall pełniła funkcję profesora Uniwersytetu Stanforda. W 1973 roku została mianowana honorowym profesorem wizytującym zoologii na Uniwersytecie Dar es Salaam w Tanzanii. W 1977 roku założyła Instytut Jane Goodall, aby wspierać badania w Gombe i chronić szympansy w ich siedliskach. W 1986 roku, w wieku 52 lat, zakończyła swój pobyt w Gombe i opublikowała swoje badania w obszernej książce The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior, opartej na 26 latach obserwacji. Kierunek kariery Goodall zmienił się w latach dziewięćdziesiątych, gdy zdała sobie sprawę, że wylesianie ma niszczycielski wpływ zarówno na dziką przyrodę, jak i na ludzi w Tanzanii. W 1991 r. założyła organizację Roots and Shoots, która stała się globalnym programem działań na rzecz społeczności młodzieżowej, mającym na celu poprawę stanu środowiska naturalnego dla ludzi i zwierząt. Częściowo dzięki jej wysiłkom wiele rozwiniętych krajów wprowadziło całkowity zakaz lub poważne ograniczenia w wykorzystywaniu małp człekokształtnych w badaniach. Kraje te to Austria, Niemcy, Holandia, Nowa Zelandia, Szwecja i Wielka Brytania. Jane Goodall spędza teraz większość swojego czasu na podnoszeniu świadomości na temat trudnej sytuacji dzikich szympansów, których liczba została zniszczona w ciągu ostatniego stulecia, spadając z około 1 miliona do gdzieś w okolicach 200 tysięcy, lub prawdopodobnie mniej. Ludzie przybliżają naszego najbliższego krewnego do wyginięcia. Nasza wciąż rosnąca populacja zagarnia coraz więcej dzikiej ziemi pod uprawę, wylesiając ją, okradając inne gatunki z ich naturalnych siedlisk i zabijając je jako „mięso z buszu” Nagrody Gold Medal of Conservation od San Diego Zoological Society w 1974 roku W 1950 roku, rodzice Jane Goodall rozwiedli się. Po wybuchu II wojny światowej nie widzieli się zbyt często. Jej ojciec rozpoczął życie wojskowe w stopniu szeregowca. Ostatecznie został awansowany do podpułkownika i spędził prawie cały swój czas podczas i po wojnie na zagranicznych postojach. W 1964 roku, Goodall poślubiła fotografa i filmowca Hugo Van Lawick. Mieli jednego syna, o imieniu Hugo. W 1974 roku rozwiodła się z pierwszym mężem, a w 1975 roku poślubiła Dereka Brycesona, członka tanzańskiego parlamentu i dyrektora Parków Narodowych Tanzanii. Zmarł on w 1980 roku. Całe życie Goodall cierpiała na ślepotę twarzy – oficjalna nazwa to prozopagnozja – trudności w rozróżnianiu i zapamiętywaniu twarzy. Odkryła, że jest to medycznie uznana przypadłość dopiero w wieku około 60 lat. Jane Goodall nadal niestrudzenie pracuje w interesie szympansów i naturalnych siedlisk. Autor tej strony: The Doc Please use the following MLA compliant citation: Published by FamousScientists.org Further Reading Dale Peterson Lynn Margulis, Eduardo Punset .
Jej rodzina zmieniała miejsce zamieszkania kilka razy, gdy Jane była młoda. W 1935 roku, gdy miała rok, rodzina wyprowadziła się z Londynu do miasta Weybridge. Kariera jej ojca jako kierowcy wyścigowego zaczynała kwitnąć, a przeprowadzka zabrała ich w pobliże słynnego toru wyścigowego Brookland.
Niezależnie od tego, gdzie przyszło jej żyć, dzieciństwo Jane było szczęśliwe. Od najmłodszych lat kochała zwierzęta i z radością odkrywała ogrody i obserwowała napotkane dzikie zwierzęta – od motyli po ślimaki. Jej rodzina przygarnęła kilka zwierząt domowych, w tym psa i żółwia. W wieku pięciu lat Jane zaginęła w Folkestone i rozpoczęto jej poszukiwania. Kiedy w końcu ją odnaleziono, okazało się, że przez kilka godzin siedziała w kurniku. Chciała się dowiedzieć, jak kury znoszą jajka i siedziała, czekając, aż jedna wejdzie do kurnika, żeby mogła sama zobaczyć, jak to się dzieje.
W 1953 roku, w wieku 19 lat, Jane Goodall zapisała się do londyńskiego Queens Secretarial College. Chciała zostać dziennikarką, ale matka poradziła jej, aby najpierw zdobyła kwalifikacje, które zagwarantują jej pracę. Ukończyła szkołę w następnym roku, a następnie zmieniała pracę z urzędniczej na inną, w Bournemouth, na Uniwersytecie Oksfordzkim i w wytwórni filmowej.
Latem 1955 roku Goodall odpowiedziała na list od dawnej szkolnej koleżanki, która planowała wyjazd na farmę swojej rodziny w Kenii. Jej przyjaciel zapytał, czy chciałaby zostać na farmie przez kilka miesięcy.
Odkrycia Jane Goodall
Szympansy żyjące w rezerwacie nie były przyzwyczajone do ludzi. Przez kilka pierwszych miesięcy szympansy uciekały, gdy tylko zobaczyły Goodall. Jednak nie tylko szympansy musiały być ostrożne.
Pewnego dnia Goodall zauważyła, że David Greybeard, szukając przekąski, wykorzystał kawałek trawy do wyciągnięcia termitów z kopca termitów. Innego dnia zobaczyła, jak odrywa liście od gałązki, by zrobić lepsze narzędzie do walki z termitami. To był przełomowy moment – po raz pierwszy w historii odnotowano, że zwierzę inne niż człowiek robi i używa narzędzia.
„Musimy teraz ponownie zdefiniować człowieka, ponownie zdefiniować narzędzie, albo zaakceptować szympansy jako ludzi.”
Kilka tygodni później Goodall zauważyła Davida Greybearda wspinającego się na drzewo, trzymającego coś, co wyglądało jak mięso. Używając lornetki zobaczyła, że je on to mięso. Była tam również samica szympansa, która błagała o kawałek. Na dole drzewa znajdowały się dwie agresywnie wyglądające świnie. Mięso, które jadł David Greybeard, było prosięciem.
Innym z istotnych odkryć, jakich dokonała Goodall, było to, że samce szympansów patrolują granice swojego terytorium. Jeśli napotkają samotnego samca z innego plemienia szympansów, będą go ścigać, atakować i, jeśli nadarzy się okazja, zabijać. Porównała to zachowanie do ludzkich gangów przestępczych chroniących swoje terytorium.Doktor Jane Goodall
Independent Researcher
National Geographic zaczął sponsorować pracę Goodall, a w 1963 roku opublikowała ona swój pierwszy artykuł dla tej organizacji zatytułowany My Life Among Wild Chimpanzees.
Goodall nagrał szympansy przytulanie i całowanie się nawzajem, rozwijając silne więzi matki i dziecka, i używając ich rozumu, aby przewyższyć rywali społecznych. Takie obserwacje zdawały się dowodzić, że ludzie i szympansy mają o wiele więcej wspólnych zachowań społecznych, niż wcześniej sądzono.„Niewerbalny język ciała jest taki sam u szympansów, jak u nas. Używają tych samych gestów i postaw w tym samym kontekście.”
Goodall dowiedziała się, że matki szympansów nie rodzą się z wiedzą, jak dbać o swoje potomstwo. Matki uczą się tego przez ich własnych matek. Goodall zobaczył, że dobre matki zaangażowane ich starsze córki w opiece nad młodszymi córkami, ucząc je skutecznych umiejętności macierzyńskich. Biedne matki rodziły córki, które również miały tendencję do bycia biednymi matkami.„Nie jesteśmy jedynymi istotami na planecie z osobowościami, myślami i – co najważniejsze – uczuciami.”
Przełomowe odkrycia Jane Goodall i jej wysiłki na rzecz ochrony przyrody zostały docenione dużą liczbą wyróżnień, w tym:
J. Paul Getty Wildlife Conservation Prize w 1984 roku
Albert Schweitzer Medal of the Animal Welfare Institute w 1987 roku
National Geographic Society Centennial Award w 1988 roku
Kyoto Prize in Basic Sciences w 1990 roku
Benjamin Franklin Medal w 2003 roku
Dame of the British Empire w 2003 roku
Francuska Legia Honorowa w 2006 roku
Grand Officer of the Order of Merit of the Italian Republic w 2011 rokuDane osobowe
Obrazy cyfrowo ulepszone i pokolorowane przez tę stronę. © Wszelkie prawa zastrzeżone.Cite this Page
"Jane Goodall." Famous Scientists. famousscientists.org. 14 Dec. 2015. Web. <//www.famousscientists.org/jane-goodall/>.
Meg Greene
Jane Goodall: A Biography
Greenwood Publishing Group, 2005
Jane Goodall: The Woman who Redefined Man
Houghton Mifflin Harcourt, 2006
Mind, Life and Universe: Conversations with Great Scientists of Our Time
Chelsea Green Publishing, 2007