Przedpaństwowy Izrael: Porozumienie Sykes-Picot

Po zestawieniu ze sobą dezyderatów wszystkich zainteresowanych stron – czyli Brytyjczyków, Francuzów i Arabów – obaj mężowie stanu wypracowali kompromisowe rozwiązanie. Warunki układu rozbiorowego zostały sprecyzowane w liście z 9 maja 1916 roku, który Paul Cambon, ambasador Francji w Londynie, skierował do Sir Edwarda Greya, brytyjskiego ministra spraw zagranicznych. Warunki te zostały ratyfikowane w liście zwrotnym od Greya do Cambona 16 maja, a porozumienie stało się oficjalne w wymianie not między trzema mocarstwami alianckimi 26 kwietnia i 23 maja 1916 r.

Zgodnie z porozumieniem, Francja miała sprawować bezpośrednią kontrolę nad Cylicją, pasem przybrzeżnym Syrii, Libanem i większą częścią Galilei, aż do linii ciągnącej się od północy od Acre do północno-zachodniego rogu Morza Galilejskiego („Niebieska Strefa”). Na wschód, w głębi Syrii, miało powstać państwo arabskie pod ochroną Francji („Strefa A”). Wielka Brytania miała sprawować kontrolę nad południową Mezopotamią („Strefa Czerwona”), jak również nad terytorium wokół zatoki Acre-Haifa na Morzu Śródziemnym z prawem do budowy linii kolejowej z tego miejsca do Bagdadu. Terytorium na wschód od rzeki Jordan i pustyni Negev, na południe od linii ciągnącej się od Gazy do Morza Martwego, zostało przyznane państwu arabskiemu pod ochroną brytyjską („Strefa B”). Na południe od francuskiej „błękitnej strefy”, na obszarze obejmującym Sanjak Jerozolimy i rozciągającym się na południe w kierunku linii biegnącej w przybliżeniu od Gazy do Morza Martwego, miało znaleźć się pod administracją międzynarodową („Strefa Brązowa”).

W kolejnych latach Porozumienie Sykes-Picot stało się celem gorzkiej krytyki zarówno we Francji, jak i w Anglii. Lloyd George określił go mianem dokumentu „egregorycznego” i „niemądrego”. Pominięto również aspiracje syjonistyczne, a to uchybienie zostało ostro skrytykowane przez Williama R. Halla, szefa Departamentu Wywiadu Admiralicji Brytyjskiej, który zwrócił uwagę, że Żydzi mają „silny materialny i bardzo silny polityczny interes w przyszłości kraju i że w obszarze Browna kwestia syjonizmu… powinna być rozważona.”

Click to Enlarge:

Obszary Palestyny według porozumienia

Umowa została oficjalnie uchylona przez aliantów na konferencji w San Remo w kwietniu 1920 roku, kiedy Mandat dla Palestyny został przyznany Wielkiej Brytanii.

Tekst porozumienia Sykes-Picot

Zgodnie z powyższym między rządami Francji i Wielkiej Brytanii rozumie się, że:

Francja i Wielka Brytania są gotowe uznać i chronić niezależne państwa arabskie lub konfederację państw arabskich (a) i (b) zaznaczonych na załączonej mapie, pod zwierzchnictwem arabskiego wodza. Na obszarze (a) Francja, a na obszarze (b) Wielka Brytania będą miały pierwszeństwo prawa przedsiębiorczości i pożyczek lokalnych. Że w obszarze (a) Francja, a w obszarze (b) Wielka Brytania, będą samodzielnie dostarczać doradców lub zagranicznych funkcjonariuszy na prośbę państwa arabskiego lub konfederacji państw arabskich.

Że w obszarze niebieskim Francja, a w obszarze czerwonym Wielka Brytania, będą mogły ustanowić taką bezpośrednią lub pośrednią administrację lub kontrolę, jakiej sobie życzą i jaką uznają za stosowną do uzgodnienia z państwem arabskim lub konfederacją państw arabskich.

Że w obszarze brązowym zostanie ustanowiona administracja międzynarodowa, której forma zostanie ustalona po konsultacji z Rosją, a następnie w konsultacji z innymi sojusznikami oraz przedstawicielami Szarifa Mekki.

Że Wielkiej Brytanii zostaną przyznane (1) porty w Hajfie i Akrze, (2) gwarancja określonego dopływu wody z Tigresu i Eufratu w obszarze (a) dla obszaru (b). Rząd Jego Królewskiej Mości ze swej strony zobowiązuje się, że w żadnym momencie nie przystąpi do rokowań w sprawie cesji Cypru na rzecz jakiegokolwiek trzeciego mocarstwa bez uprzedniej zgody rządu francuskiego.

Że Aleksandretta będzie wolnym portem w odniesieniu do handlu Imperium Brytyjskiego i że nie będzie żadnej dyskryminacji w opłatach portowych lub udogodnieniach w odniesieniu do brytyjskiej żeglugi i brytyjskich towarów; że będzie wolność tranzytu dla brytyjskich towarów przez Aleksandrettę i koleją przez obszar niebieski, lub obszar (b), lub obszar (a); i nie będzie żadnej dyskryminacji, bezpośredniej lub pośredniej, wobec brytyjskich towarów na jakiejkolwiek linii kolejowej lub wobec brytyjskich towarów lub statków w jakimkolwiek porcie obsługującym wymienione obszary.

Że Hajfa będzie wolnym portem w odniesieniu do handlu Francji, jej dominiów i protektoratów, i nie będzie dyskryminacji w opłatach portowych lub udogodnieniach w odniesieniu do francuskiej żeglugi i francuskich towarów. Będzie wolność tranzytu dla towarów francuskich przez Hajfę i koleją brytyjską przez obszar brązowy, bez względu na to, czy towary te są przeznaczone lub pochodzą z obszaru niebieskiego, obszaru (a) lub obszaru (b), i nie będzie żadnej dyskryminacji, bezpośredniej lub pośredniej, wobec towarów francuskich na jakiejkolwiek linii kolejowej lub wobec towarów francuskich lub statków w jakimkolwiek porcie obsługującym wymienione obszary.

Że w obszarze (a) kolej bagdadzka nie będzie przedłużana na południe poza Mosul, a w obszarze (b) na północ poza Samarrę, dopóki nie zostanie ukończona kolej łącząca Bagdad i Aleppo przez dolinę Eufratu, a wtedy tylko za zgodą obu rządów.

Że Wielka Brytania ma prawo zbudować, administrować i być jedynym właścicielem kolei łączącej Hajfę z obszarem (b), i będzie miała wieczyste prawo do transportu wojsk wzdłuż takiej linii w każdym czasie. Oba rządy mają rozumieć, że ta linia kolejowa ma ułatwić połączenie Bagdadu z Hajfą koleją, a ponadto rozumie się, że jeżeli trudności inżynieryjne i wydatki związane z utrzymaniem tej linii łączącej tylko w obszarze brązowym uczynią ten projekt niewykonalnym, to rząd francuski będzie gotów rozważyć, że linia, o której mowa, może również przeciąć Polgon Banias Keis Marib Salkhad tell Otsda Mesmie, zanim dotrze do obszaru (b).

Przez okres dwudziestu lat istniejąca turecka taryfa celna pozostanie w mocy na całym obszarze niebieskim i czerwonym, jak również na obszarach (a) i (b), a żadne podwyższenie stawek celnych lub konwersja ze stawek ad valorem na stawki specyficzne nie będą dokonywane inaczej, jak tylko za zgodą obu mocarstw.

Nie będzie żadnych wewnętrznych barier celnych między którymkolwiek z wyżej wymienionych obszarów. Opłaty celne nakładane na towary przeznaczone do wnętrza kraju są pobierane w porcie wejścia i przekazywane administracji obszaru przeznaczenia.

Uznaje się, że rząd francuski nie przystąpi w żadnym czasie do rokowań w sprawie cesji swoich praw i nie odstąpi tych praw w obszarze niebieskim żadnej trzeciej potędze, z wyjątkiem państwa arabskiego lub konfederacji państw arabskich, bez uprzedniej zgody rządu Jego Królewskiej Mości, który ze swej strony podejmie podobne zobowiązanie wobec rządu francuskiego w odniesieniu do obszaru czerwonego.

Rząd brytyjski i francuski, jako protektorzy państwa arabskiego, zgadzają się, że sami nie nabędą i nie zgodzą się na to, aby trzecie mocarstwo nabyło posiadłości terytorialne na Półwyspie Arabskim, ani też nie zgodzą się na to, aby trzecie mocarstwo zainstalowało bazę morską albo na wschodnim wybrzeżu, albo na wyspach Morza Czerwonego. Nie przeszkodzi to jednak takiej korekcie granicy Adenu, jaka może być konieczna w następstwie ostatniej agresji tureckiej.

Rozważania z Arabami co do granic państw arabskich będą kontynuowane tym samym kanałem, co dotychczas w imieniu obu mocarstw.

Zgadza się, że środki kontroli importu broni na terytoria arabskie zostaną rozważone przez oba rządy.

Mam ponadto zaszczyt oświadczyć, że w celu uczynienia porozumienia kompletnym, rząd Jego Królewskiej Mości proponuje rządowi rosyjskiemu wymianę not analogicznych do tych, które zostały wymienione przez ten ostatni i rząd Waszej Ekscelencji 26 kwietnia ubiegłego roku. Kopie tych banknotów zostaną przekazane Waszej Ekscelencji tak szybko, jak tylko zostaną wymienione. Zaryzykowałbym również przypomnieć Waszej Ekscelencji, że zawarcie obecnego porozumienia podnosi, do praktycznego rozważenia, kwestię roszczeń Włoch do udziału w jakimkolwiek podziale lub rearanżacji indyków w Azji, jak sformułowano w artykule 9 porozumienia z 26 kwietnia 1915 roku, pomiędzy Włochami a aliantami.

Rząd Jego Królewskiej Mości uważa ponadto, że rząd japoński powinien być poinformowany o obecnie zawartych ustaleniach.

Źródła:Encyclopaedia Judaica. © 2008 The Gale Group. Wszystkie prawa zastrzeżone.
The Avalon Project and Middle East Maps
L. Stein, The Balfour Declaration (1961), 237-69, indeks; E. Kedourie, England and the Middle East (1956), 29-66, 102-41; J. Nevakivi, Britain, France and the Arab Middle East (1969), 35-44, indeks; C. Sykes, Two Studies in Virtue (1953), indeks; H.F. Frischwasser-Ra’ana, The Frontiers of a Nation (1955), 5-73; I. Friedman, The Question of Palestine, 1914 – 1918. British-Jewish-Arab Relations (1973, 19922), 97-118; idem, Palestine: A Twice Promised Land? The British, the Arabs and Zionism, 1915 – 1920 (2000), 47-60.