Wielka Gra – rewizja: Afghanistan In The 1970s

Mapa z 1971 roku (z FCO 37/1154) przedstawiająca korytarz Wakhan w Afganistanie. Na mocy porozumień między Rosją a Indiami Brytyjskimi z 1873 i 1893 r. korytarz ten stanowił bufor między tymi dwoma imperiami. Zdjęcie © The National Archives, Wielka Brytania. Further reproduction prohibited without permission.

To było na początku lat 70-tych, że Afganistan wszedł w spiralę niestabilności rządowej, rebelii, jawnej wojny domowej i interwencji zagranicznych, które nękają go do dnia dzisiejszego. Spośród dziesiątek afgańskich akt w naszym zasobie Foreign Office Files for India, Pakistan and Afghanistan dwa, które pochodzą z reżimu Mohammada Daoud Khana, prezydenta w latach 1973-1978, rzucają światło zarówno na okoliczności, w jakich doszedł do władzy, jak i, z pewnym znacznym wyprzedzeniem, na potencjał niestabilności i sowieckiej interwencji, której obawiano się po zakończeniu jego rządów.

Król Zahir Shah (z lewej) i Mohammad Daoud Khan (z prawej) (zdjęcie: James A. Cudney).

Daoud Khan był królewskiego pochodzenia, kuzynem króla Zahir Shah, i pełnił funkcję premiera w latach 1953-1963. Po kryzysie politycznym spowodowanym sporem granicznym z Pakistanem Daoud został usunięty z urzędu, a Afganistan wszedł w okres nieskutecznego pseudo-parlamentaryzmu, w którym sześciu premierów przychodziło i odchodziło w ciągu następnej dekady na polecenie króla. W lipcu 1973 roku Daoud, wspierany przez armię, obalił Zahira, gdy ten przebywał za granicą. W depeszy do Londynu w następnym miesiącu brytyjski ambasador w Kabulu, John Drinkall, zastanawiał się nad przyczynami upadku Zahira i zrzucił winę na barki jego samego i jego rodziny. Przyznawszy, że król był „bardzo miłą osobą i wydawało się, że autentycznie miał na sercu dobro swojego ludu”, Drinkall przeszedł do skatalogowania uchybień całej dynastii:

Z raportu Johna Drinkalla „Afganistan: Fall of the monarchy”, 7 sierpnia 1973 r. (FCO 37/1218). Zdjęcie © The National Archives, UK. Dalsza reprodukcja zabroniona bez zezwolenia.

Jedynym członkiem rodziny królewskiej, który uniknął wotum nieufności, była starsza córka króla, księżniczka Bilqis, którą Drinkall opisał jako „tak niezwykłą, jak niezwykli nie są inni”. Nie było jednak prawdopodobne, by kobieta mogła zasiąść na afgańskim tronie, a poza tym system polityczny został złamany. Chociaż oczekiwania przeciętnego Afgańczyka wobec państwa były tak nikłe, że ogólne niezadowolenie nie mogło doprowadzić do rewolucji, poczucie chronicznej frustracji z powodu niedociągnięć reżimu wśród wpływowych postaci w biurokracji i armii sprowokowało zmiany personalne na szczycie – coś, co jego ambasada, jak twierdzi Drinkall, przewidywała od kilku lat, w wyniku czego „brytyjska reputacja wszechwiedzy w tej części świata jest teraz w trakcie otrzymywania dodatkowego bodźca”.

Jeszcze następnym pytaniem, które wkrótce miało zająć brytyjskie umysły było: kto, lub co, pójdzie za Daoudem? W styczniu 1976 roku, kiedy Drinkall przygotowywał się do opuszczenia Kabulu, reżim Daouda, choć pozornie bezpieczny, nie został jeszcze sformalizowany; rząd ogłosił konsultacje w sprawie nowej konstytucji dopiero w marcu. Ale największe zmartwienie Drinkalla nawiązywało do Wielkiej Gry XIX wieku:

From 'Afghanistan: Valedictory despatch” Johna Drinkalla, 20 stycznia 1976 r. (FCO 37/1685). Zdjęcie © The National Archives, UK. Further reproduction prohibited without permission.

Na szczęście dla Zachodu, Rosjanie nie byli lubiani przez Afgańczyków. Udało im się jednak przeniknąć do warstwy rządzącej w kraju, bo włożyli w to więcej wysiłku niż ktokolwiek inny:

Z „Afganistan: Valedictory despatch” Johna Drinkalla, 20 stycznia 1976 r. (FCO 37/1685). Zdjęcie © The National Archives, UK. Further reproduction prohibited without permission.

Ta ocena była trafna. Daoud został obalony i zabity w lipcu 1978 roku przez komunistyczną Ludową Partię Demokratyczną. Ale niesnaski, które okazały się szalejące w nowym reżimie, oraz zbrojna opozycja, jaką jego działania wywołały w dużej części kraju, były tak silne, że rozpoczęto inwazję sowiecką na pełną skalę, aby go wzmocnić w Boże Narodzenie 1979 roku.

Pomimo przytłaczającej natury konwencjonalnej siły Sowietów, opozycja wobec nich była tak samo zdeterminowana, jak wobec afgańskich komunistów. Do czasu inwazji 400 000 afgańskich uchodźców znalazło się w obozach w Pakistanie, gdzie władze zapewniły im szkolenie i sprzęt, by mogli wrócić do domu i walczyć; CIA już wcześniej przeprowadziła operację Cyklon, własną akcję mającą na celu uzbrojenie, wyszkolenie i zainspirowanie opozycji. Do czasu opuszczenia Afganistanu w 1989 roku Sowietom nigdy nie udało się zdobyć bezpiecznej kontroli nad jakimikolwiek obszarami poza głównymi miastami, a Afganistan został zalany bronią, wiedzą i dyslokacją, które pomogły napędzić wojny domowe, którymi kraj jest targany do dziś.

Foreign Office Files for India, Pakistan and Afghanistan, 1947-1980 jest już dostępny. Aby uzyskać więcej informacji, w tym bezpłatny dostęp próbny i zapytania o cenę, prosimy o e-mail na adres Ten adres e-mail jest chroniony przed robotami spamującymi. Wymagana jest włączona obsługa JavaScript, aby go zobaczyć..