Uitleg: wat is pijn en wat gebeurt er als we het voelen?
Als iemand pijn in zijn hand heeft, troost men niet de hand, maar de lijder. – Filosoof Ludwig Wittgenstein, 1953
Wat is pijn? Het lijkt misschien een gemakkelijke vraag. Het antwoord hangt echter af van aan wie je het vraagt.
Sommigen zeggen dat pijn een waarschuwingssignaal is dat iets beschadigd is, maar hoe zit het met een groot trauma zonder pijn? Sommigen zeggen dat pijn de manier van het lichaam is om je te vertellen dat er iets mis is, maar hoe zit het met fantoompijn, waarbij het pijnlijke lichaamsdeel er niet eens is?
Pijnwetenschappers zijn het er redelijk over eens dat pijn een onaangenaam gevoel in ons lichaam is, waardoor we willen stoppen en ons gedrag willen veranderen. We zien pijn niet langer als een maat voor weefselschade – zo werkt het in feite niet, zelfs niet in zeer gecontroleerde experimenten. We zien pijn nu als een complex en zeer geavanceerd beschermingsmechanisme.
Hoe werkt pijn?
Ons lichaam bevat gespecialiseerde zenuwen die potentieel gevaarlijke veranderingen in temperatuur, chemische balans of druk detecteren. Deze “gevaardetectoren” (of “nociceptoren”) sturen waarschuwingen naar de hersenen, maar ze kunnen geen pijn naar de hersenen sturen omdat alle pijn door de hersenen wordt gemaakt.
Pijn komt eigenlijk niet van de pols die u gebroken heeft, of de enkel die u verstuikt heeft. Pijn is het resultaat van de evaluatie door de hersenen van informatie, waaronder gegevens over gevaar uit het gevaardetectiesysteem, cognitieve gegevens zoals verwachtingen, eerdere blootstelling, culturele en sociale normen en overtuigingen, en andere zintuiglijke gegevens zoals wat u ziet, hoort en anderszins waarneemt.
De hersenen produceren pijn. Waar in het lichaam de hersenen de pijn produceren is een “best guess scenario”, gebaseerd op alle binnenkomende gegevens en opgeslagen informatie. Meestal hebben de hersenen het bij het rechte eind, maar soms ook niet. Een voorbeeld is pijn in je been terwijl het je rug is die bescherming nodig heeft.
Het is pijn die ons vertelt dingen niet te doen – bijvoorbeeld niet te tillen met een gewonde hand, of niet te lopen met een gewonde voet. Het is ook pijn die ons zegt dingen te doen – naar de fysio te gaan, de huisarts te bezoeken, stil te zitten en te rusten.
We weten nu dat pijn kan worden “aangezet” of “aangezet” door alles wat de hersenen geloofwaardig bewijs geeft dat het lichaam in gevaar is en beschermd moet worden.
Alles in je hoofd?
Dus heeft pijn alleen met de hersenen te maken en helemaal niet met het lichaam? Nee, deze “gevaardetectoren” zijn verspreid over bijna al onze lichaamsweefsels en fungeren als de ogen van de hersenen.
Wanneer er een plotselinge verandering is in de omgeving van het weefsel – bijvoorbeeld, het warm wordt, zuur wordt (wielrenners, stel je de melkzuurbrand aan het eind van een sprint voor), wordt geplet, geperst, getrokken of gekneld – zijn deze gevaardetectoren onze eerste verdedigingslinie.
Ze waarschuwen de hersenen en mobiliseren ontstekingsmechanismen die de bloedstroom verhogen en het vrijkomen van genezende moleculen uit nabijgelegen weefsel veroorzaken, waardoor het herstelproces in gang wordt gezet.
Lokale verdoving maakt deze gevaarsdetectoren onbruikbaar, zodat de gevarenboodschappen niet worden geactiveerd. Zo kunnen we pijnvrij zijn ondanks grote weefseltrauma’s, zoals wanneer we worden opengesneden voor een operatie.
Inflammatie daarentegen maakt deze gevaardetectoren gevoeliger, zodat ze reageren op situaties die eigenlijk niet gevaarlijk zijn. Wanneer u bijvoorbeeld een ontstoken gewricht beweegt, doet dat al pijn lang voordat de weefsels van het gewricht daadwerkelijk worden belast.
Gevaarsboodschappen reizen naar de hersenen en worden onderweg sterk verwerkt, waarbij de hersenen zelf aan de verwerking deelnemen. De neuronen van de gevaarstransmissie die door het ruggenmerg naar de hersenen lopen, worden in real time door de hersenen bestuurd, waardoor hun gevoeligheid toeneemt en afneemt, afhankelijk van wat de hersenen suggereren dat nuttig zou zijn.
Dus, als de evaluatie van alle beschikbare informatie door de hersenen leidt tot de conclusie dat de dingen echt gevaarlijk zijn, dan wordt het gevaar-overdrachtsysteem gevoeliger (de zogenaamde neerwaartse facilitatie). Als de hersenen tot de conclusie komen dat de dingen niet echt gevaarlijk zijn, dan wordt het gevaar-doorgeefsysteem minder gevoelig (dit heet neerwaartse inhibitie).
De evaluatie van gevaar in de hersenen is verbijsterend complex. Er zijn veel hersengebieden bij betrokken, sommige meer dan andere, maar de exacte mix van hersengebieden varieert tussen individuen en, in feite, tussen momenten binnen individuen.
Om te begrijpen hoe pijn in het bewustzijn ontstaat, moeten we begrijpen hoe het bewustzijn zelf ontstaat, en dat blijkt heel lastig te zijn.
Om te begrijpen hoe pijn werkt bij levensechte mensen met levensechte pijn, kunnen we een redelijk eenvoudig principe toepassen: elk geloofwaardig bewijs dat het lichaam in gevaar is en beschermend gedrag nuttig zou zijn, zal de waarschijnlijkheid en de intensiteit van pijn doen toenemen. Elk geloofwaardig bewijs dat het lichaam veilig is, zal de waarschijnlijkheid en de intensiteit van de pijn doen afnemen. Zo simpel en zo moeilijk is het.
Implicaties
Om pijn te verminderen, moeten we geloofwaardige aanwijzingen voor gevaar verminderen en geloofwaardige aanwijzingen voor veiligheid vergroten. Gevaarsdetectoren kunnen worden uitgeschakeld door plaatselijke verdoving, en we kunnen ook de eigen gevaar-reductie-paden en -mechanismen van het lichaam stimuleren. Dit kan worden gedaan door alles wat met veiligheid wordt geassocieerd – het meest voor de hand liggend nauwkeurig begrip van hoe pijn werkelijk werkt, lichaamsbeweging, actieve coping-strategieën, veilige mensen en plaatsen.
Een zeer effectieve manier om pijn te verminderen is om iets anders belangrijker te laten lijken voor de hersenen – dit wordt afleiding genoemd. Alleen bewusteloos zijn of dood zijn geven een grotere pijnverlichting dan afleiding.
Bij chronische pijn neemt de gevoeligheid van de hardware (de biologische structuren) toe, zodat de relatie tussen pijn en de werkelijke behoefte aan bescherming verstoord raakt: we raken overbeschermd door pijn.
Dit is een belangrijke reden waarom er geen snelle oplossing is voor bijna alle aanhoudende pijnen. Herstel vereist een reis van geduld, doorzettingsvermogen, moed en goede coaching. De beste interventies richten zich op het langzaam trainen van ons lichaam en onze hersenen om minder beschermend te zijn.
Dit artikel is onderdeel van een serie die zich richt op Pijn. Lees andere artikelen in de serie hier.