Waarvoor dient Vitamine A? Voordelen en eigenschappen | NutriTienda
Vitamine A is een term die verwijst naar verschillende zeer vergelijkbare verbindingen zoals retinol en retinal. Andere verbindingen, zoals bèta-caroteen, kunnen in het lichaam worden omgezet in vitamine A; daarom worden ze provitamine A genoemd.
Carotenoïden worden chemisch aangeduid als tetraterpenen en worden in twee groepen verdeeld:
- Carotenen: die op hun beurt provitamine (bèta-, alfa- en gamma-caroteen) of niet-provitamine (lycopeen, fytoene) kunnen zijn. Alfa-caroteen is meer antioxidant dan beta-caroteen, maar heeft minder provitamine-activiteit.
- Xanthophyllen (luteïne, cryptoxanthine, astaxanthine…).
Retinol uit de voeding wordt geabsorbeerd en gaat via de bloedbaan naar het netvlies, waar het een rol speelt bij het gezichtsvermogen. Een tekort aan retinol leidt tot nachtblindheid.
Retinoïnezuur daarentegen, afkomstig van de omzetting van retinol, werkt in op de genexpressie, regelt de snelheid van de gentranscriptie en kan de snelheid van de eiwitsynthese en de celdifferentiatie beïnvloeden.
Vitamine A is noodzakelijk voor de vorming van rode bloedcellen en draagt ook bij tot een normaal ijzermetabolisme. Een tekort aan vitamine A beïnvloedt de beschikbaarheid van ijzer. IJzer- en vitamine A-suppletie samen blijken doeltreffender te zijn bij bloedarmoede dan ijzersuppletie alleen.
Vitamine A is ook nodig voor de goede werking van het immuunsysteem en voor het onderhoud van huid en slijmvliezen. De huid en de slijmvliezen fungeren als barrière tegen vreemde stoffen, bacteriën of virussen. Vitamine A speelt een belangrijke rol bij de vorming van T-lymfocyten en biedt bescherming tegen fotosensibilisatie.
Retinol en retinoïnezuur zijn betrokken bij de groei en blijken de genexpressie van het groeihormoon te reguleren. Niet te vergeten is de antioxiderende capaciteit van vitamine A en zijn werking op het bijnier- en geslachtshormoonmetabolisme.
Zelfs een mild vitamine A-tekort kan leiden tot gezichtsstoornissen, waaronder nachtblindheid en vermoeide ogen, cataract, maculadegeneratie, droge huid en verminderde weerstand tegen infecties. Ernstige tekorten kunnen leiden tot atrofie van de thymus en de milt, zwakke botten, vermoeidheid, slapeloosheid en een verhoogd risico op ziekten zoals kanker en hart- en vaatziekten.
- Liver, vis, leverolie, eigeel en zuivelproducten (melk, room en boter) worden beschouwd als goede bronnen van vitamine A. Deze vetoplosbare vitamine is uitsluitend geconcentreerd in vetrijk voedsel, zodat vetarme diëten tot tekorten kunnen leiden.
Levensmiddelen rijk aan carotenen:
- Bètacaroteen: wortelen, spinazie, snijbiet, broccoli, asperges en maïs.
- Alfakaroteen: wortelen, sperziebonen, avocado en banaan.
Verschillende vormen van vitamine A zijn te vinden in voedingssupplementen: retinol, bètacaroteen, retinylpalmitaat of retinylacetaat.
Een tekort is geen probleem voor mensen die gevarieerd eten met voldoende inname van vitamine A-rijke voedingsmiddelen en bètacaroteenrijke groenten. Bijzondere voorzichtigheid is echter geboden bij vegetariërs, kinderen, alcoholisten en pathologische situaties met een hoog katabolisme of een verminderde vitamine A-absorptie.
De behoefte aan vitamine A wordt verhoogd door het gebruik van sommige geneesmiddelen zoals cortison, regelmatig alcoholgebruik, tekorten aan vitamine E en stress. Een tekort aan zink beïnvloedt op zijn beurt de beschikbare vitamine A-niveaus door de afgifte ervan uit de lever te verminderen.
Relatieve provitamine A activiteit van sommige carotenoïden bij de mens:
|
Caroteen |
Retinol (100%) |
Bètacaroteen (100%) |
|
Bètacaroteen (100%) |
||
|
Bètacaroteencaroteen |
17 |
100 |
|
9-cis-beta-caroteen |
6 |
50 |
|
Alpha-catoteen |
8-9 |
50 |
|
Beta-criptoxantina |
8-10 |
50 |
|
Gamma-caroteno |
ND |
50 |
|
Beta-apo-8´-carotenal |
12 |
50-60 |
|
Beta-apo-10¨-carotenal |
0 |
0 |
|
Alfa-criptoxantina |
0 |
0 |
|
Luteína |
0 |
0 |
|
Zeaxantina |
0 |
0 |
|
Licopeno |
0 |
0 |
|
Phytoflueen |
0 |
|
|
Phytoflueen |
0 |
0 |
Toepassingen
Vitamine A-suppletie is bedoeld om in de vitamine A-behoefte te voorzien. Vitamine A-suppletie kan nodig zijn bij een tekort aan vitamine A dat leidt tot nachtblindheid en slechtziendheid, dermatitis, herpes, huidzweren, droge huid, verminderde immuunfunctie, osteoporose, vermoeidheid, zwakte en slapeloosheid.
Vitamine A is een essentieel micronutriënt en belangrijk voor de algehele gezondheid van een sporter, vooral vanwege het effect ervan op het immuunsysteem, dat vaak wordt aangetast door intensieve training, wedstrijdevenementen, perioden van stress of overtraining.
Oraale vitamine A-suppletie in zeer hoge doses is veel gebruikt om ernstige gevallen van acne te behandelen, maar deze praktijk wordt steeds minder gangbaar vanwege de hoge toxiciteit van een teveel aan vitamine A. Tegenwoordig wordt Retin-A, een zeer sterke topische vorm van vitamine A, gebruikt.
Dosis
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A voor de Spaanse bevolking is 800 µg (2666 IE retinol activiteitsequivalent).
Gezondheidsonderhoudsproducten voor gezonde volwassenen gebruiken een bereik van 1600 µg tot 2100 µg.
Omdat vitamine A in vetweefsel wordt opgeslagen, is het niet nodig het elke dag in te nemen, maar wanneer het wordt aangevuld, is het het beste met voedsel, omdat het de absorptie bevordert.
Voorzorgsmaatregelen
Vetoplosbare vitamines worden opgeslagen in lichaamsvet en in tegenstelling tot wateroplosbare vitamines die vrij snel worden uitgescheiden, wordt vitamine A opgeslagen. Enerzijds is het een voordeel dat het niet elke dag geconsumeerd hoeft te worden, maar bij inname in doses hoger dan 3.000 µg (10.000 IE per dag) kan het hypervitaminose veroorzaken.
Deze aandoening treedt alleen op bij inname van de voorgevormde vitamine en komt niet voor bij inname van carotenoïden. Vitamine A wordt gemakkelijker geabsorbeerd en is moeilijker te verwijderen dan carotenoïden. Bèta-caroteen is een precursor van vitamine A, wat betekent dat het kan worden omgezet in vitamine A, maar dit doet zonder de risico’s van vitamine A-toxiciteit. Ongeveer 12.000 IE bèta-caroteen omgezet in 5.000 IE vitamine A.
Om vitamine A-toxiciteit te voorkomen en een adequaat vitamine A-niveau te handhaven, hebben veel deskundigen voorgesteld een combinatie van vitamine A en zijn pro-vitamine (bèta-caroteen) te gebruiken.
Zwangere vrouwen moeten een adequate hoeveelheid vitamine A innemen, maar hoge doses voorgevormde vitamine A (retinol) kunnen afwijkingen bij de baby veroorzaken. Hoewel bij doses van minder dan 3000 µg geen verhoogd risico is waargenomen, wordt voor de veiligheid een limiet van niet meer dan 1500 µg per dag in supplementvorm vastgesteld, omdat veel voedingsmiddelen reeds met deze vitamine zijn verrijkt. Er is geen bewijs dat bèta-caroteen dit risico verhoogt.
Hoewel zeldzaam, veroorzaakt acute vitamine A toxiciteit misselijkheid, hoofdpijn, vermoeidheid, verlies van eetlust, droge huid en cerebraal oedeem. Chronische toxiciteit heeft soortgelijke symptomen en kan in ernstige gevallen leiden tot leverbeschadiging, bloedingen en in het ergste geval coma. Om deze schade op te lopen zijn meestal doses van 10.000 µg tot 25.000 µg per dag nodig, wat meer dan tien keer de aanbevelingen zijn.
Enkele studies hebben aangetoond dat hoge doses vitamine A (meer dan 1.500 µg) de botmineraaldichtheid kunnen aantasten en het risico op botbreuken of osteoporose kunnen verhogen. In hetzelfde geval als hierboven bestaat de oplossing erin een combinatie van vitamine A en provitamine A te verstrekken om excessen te vermijden.