A Cosmonaut’s Fiery Death Retold

A Cosmonaut’s Fiery Death Retold

Vorige maand las ik een boek dat verhaalde over de gruwelijke dood in 1967 van de Sovjet-kosmonaut Vladimir Komarov. Het verhaal verbaasde me. Ik beschreef het zo:

“Er is dus een kosmonaut in de ruimte, die rond de aarde cirkelt en ervan overtuigd is dat hij nooit zal terugkeren naar de aarde; hij is aan de telefoon met Alexei Kosygin – toen een hoge ambtenaar van de Sovjet-Unie – die huilt omdat ook hij denkt dat de kosmonaut zal sterven. Het ruimtevoertuig is slordig gebouwd, heeft een gevaarlijk laag brandstofpeil; de parachutes – hoewel niemand dit weet – werken niet en de kosmonaut, Vladimir Komarov, staat op het punt om, letterlijk, met volle snelheid op aarde neer te storten, zijn lichaam zal smelten bij de impact. Terwijl hij zijn ondergang tegemoet gaat, horen Amerikaanse afluisterposten in Turkije hem woedend huilen, ‘de mensen vervloekend die hem in een mislukt ruimteschip hadden gestopt.

Hoofdstuk 1: De vriendschap

Wat er in het boek staat: We beginnen met een vriendschap: Yuri Gagarin, de eerste mens die de ruimte in ging, had blijkbaar een warme relatie met een andere kosmonaut, Vladimir Komarov. In 1967 zou Komarov een baan om de aarde vliegen met de eerste bemande vlucht van een Sojoez-ruimteschip. Gagarin was de reserve piloot. Als Komarov niet kon, zou Gagarin gaan.

Wat we hebben geleerd: Critici zeggen dat het Kremlin niet van plan was Gagarin’s leven in de ruimte te riskeren. Hij was op dat moment een nationale schat, te belangrijk om te riskeren voor een ruimtevlucht. Dus was hij alleen in naam “reserve”.

Hoofdstuk 2: Levensgevaarlijk

Wat er in het boek stond: Er was een groot probleem met deze ruimtemissie: De Sojoez was niet klaar om te vliegen. Yuri Gagarin, die samenwerkte met een groep ingenieurs, ontdekte 203 structurele problemen – ernstige defecten die de Sojoez gevaarlijk zouden maken om in de ruimte te navigeren. Ze raadden uitstel aan. Maar hun memo werd genegeerd.

Wat we hebben geleerd: Critici weten niet zeker of deze “memo” bestaat. Hij wordt niet genoemd in memoires of officiële verslagen. De auteurs van Spaceman zeggen dat in Rusland veel dingen niet in gedrukte vorm worden vermeld. Ze hebben bronnen.

Hoofdstuk 3: Can’t Let Gagarin Die

Wat er in het boek staat: De Sojoez was zo onveilig dat kosmonaut Komarov verwachtte te sterven. “Ik kom niet terug van deze vlucht”, zei hij tegen een KGB-agent, Venyamin Russayev. Russayev is een van de belangrijkste bronnen in Doran en Bizony’s boek. “Als je er zo van overtuigd bent dat je gaat sterven,” vroeg hij Komarov, “waarom weiger je de missie dan niet?”

Komarov antwoordde, “Als ik deze vlucht niet maak, sturen ze in plaats daarvan de reservepiloot. Dat is Yura (Gagarin), en hij zal sterven in plaats van ik. We moeten voor hem zorgen.” En toen barstte hij in tranen uit, of zoals Russayev het verwoordt in een BBC interview uitgezonden in 1997: “Hij barstte. Misschien liet hij gewoon alle spanning eruit, en begon hij te huilen.”

Wat we hebben geleerd: Critici hebben hun twijfels over Venyamin Russayev. Hij was, zeggen ze, een van de KGB-agenten die Yuri Gagarin moest “bezighouden”. Er is geen manier om zijn persoonlijke verslagen te controleren van gesprekken die hij zegt te hebben gehad. Doran en Bizony staan achter hem. “Russayev vertelde ons een verhaal dat volkomen geloofwaardig was,” zegt Piers Bizony. “We beschouwden hem als een fatsoenlijke en betrouwbare bron. Een van de redenen waarom ze hem vertrouwen, schreef Bizony me, is dat “we naar hem werden geleid door iemand die dicht bij Gagarin stond en die ik niet bij naam kan noemen.” Anderen denken dat hij een blaaskaak is die overdreef om deel uit te maken van de ruimtevaartgeschiedenis.

Hoofdstuk 4: Kan Komarov niet laten sterven

Wat er in het boek stond: Gagarin wilde Komarov net zo graag redden. Op de dag van de lancering, 23 april 1967, verscheen hij op de lanceerplaats en eiste dat hij een ruimtepak aan zou krijgen, hoewel niemand verwachtte dat hij zou vliegen. Een Sovjetjournalist die erbij was, Jaroslav Golovanov, noemde dit gedrag “een plotselinge gril”. Probeerde Gagarin de vlucht te bespoedigen om zijn vriend te redden?

Wat we hebben geleerd: Critici zeggen dat dit nooit gebeurd is. Gagarin zou nooit een geavanceerd “ruimtepak” eisen voor een missie waarbij hij niet in de ruimte hoefde te lopen, zegt historicus Asif Siddiqi. De auteurs zijn het ermee eens dat het gedrag vreemd was, maar ze hebben een ooggetuige. In de BBC-uitzending zegt Pravda-journalist Golovanov dat Gagarin “eiste om in het beschermende ruimtepak te worden gestoken” en dat hij herrie schopte, “hij eiste dit en dit en dit…” Probeerde Gagarin de missie uit te stellen of zijn vriend te ondermijnen? Golovanov zegt van niet. Maar KGB-agent Russayev wel. Russayev houdt vol “dat Gagarin zich een weg naar de vlucht probeerde te banen om Komarov van een bijna zekere dood te redden.”

Hoofdstuk 5: Kosygin in tranen?

Wat het boek zei: In een afluisterstation in de buurt van Istanbul hield de Amerikaanse inlichtingendienst de Sojoez in de gaten, en volgens National Security Agency-analist Perry Fellwock: “Ze wisten al zo’n twee uur voordat Komarov stierf dat ze problemen hadden, en ze vochten om die te corrigeren. We namen het gesprek op en Kosygin belde Komarov persoonlijk. Ze hadden een video-telefoon gesprek, en Kosygin was aan het huilen. Hij vertelde hem dat hij een held was. … De vrouw van de man nam ook op, en ze praatten een tijdje. Hij vertelde haar hoe ze hun zaken moest regelen en wat ze met de kinderen moest doen. Het was vreselijk.”

Wat we geleerd hebben: Mijn historici hebben geen bewijs gevonden dat Kosygin met Komarov in de Sojoez heeft gesproken. De auteurs van Starman lijken afstand te nemen van deze huilende scène en van de bron, NSA agent Fellwock. “Achteraf zou ik willen dat we Fellwock’s citaten wat meer hadden gebagatelliseerd,” zegt Piers Bizony.

Hoofdstuk 6: Komarov sterft vervloekend ‘Dit duivelse schip!’ Of deed hij dat?

Wat er in het boek stond: Komarov was woedend toen hij stierf. “Dit duivelse schip! Niets waar ik mijn handen op leg werkt naar behoren,” zou hij gezegd hebben. En toen hij afdaalde naar de Aarde, zegt het boek:

“Komarov wist dat hij in grote problemen zat. De radio buitenposten in Turkije onderschepten zijn kreten van woede en frustratie toen hij zijn dood tegemoet dook, voor eeuwig de mensen vervloekend die hem in een mislukt ruimteschip hadden gestopt – hoewel zijn ‘laatste kreten,’ die later in Fellwock’s verslag worden genoemd, misschien overdreven zijn.”

Wat we hebben geleerd: De Amerikaanse historicus Asif Siddiqi heeft een transcriptie van Komarovs laatste momenten in de Sojoez. Hij heeft het uit het Russische staatsarchief. Het gaat als volgt:

Komarov: Geactiveerd, geactiveerd, maak je geen zorgen, alles is in orde.
Ground: Begrepen, wij maken ons ook geen zorgen. Hoe voel je je, hoe gaat het? Zarya, over. Komarov: Ik voel me uitstekend, alles is in orde.
Ground: Begrepen, onze kameraden hier raden u aan om diep adem te halen. We wachten op de landing. Dit is Zarya, over. Komarov: Dank u voor het verzenden van dat alles. heeft zich voorgedaan.
Ground: Rubin, dit is Zarya. Begrepen, scheiding heeft plaatsgevonden. Laten we tijdens de pauze werken. Rubin, dit is Zarya, hoor je me? Over. Rubin, dit is Zarya, hoor je mij? Over. Dit is Zarya, hoor je mij? Over…

Beide verslagen zeggen dat de werkelijke doodsoorzaak het niet openen van de parachutes van het schip was. De Sojoez kwam veilig de dampkring binnen, maar de afdaling was een catastrofe. Ik vroeg Siddiqi of hij dacht dat er met zijn afschrift geknoeid was. Hij zei: “Ik ben er 100 procent van overtuigd dat de transcripties echt zijn,” hoewel er andere opnames kunnen zijn van andere opsporingslocaties. Toen ik het aan Bizony liet zien, zei hij: “Een officieel Sovjet transcript van wat dan ook, van de dood van een kosmonaut tot de geboorte van een gezonde babyjongen, is het papier niet waard waar het op geschreven staat. … Gezien het feit dat we op zijn minst in grote lijnen vertrouwen op de herinnering van Russayev aan de gebeurtenissen, hebben we het recht om te geloven dat Komarov, voor al zijn discipline als kosmonaut, recht zou hebben gehad op enige spuug waanzin en frustratie.”

Hoofdstuk 7: Gagarin Is Haunted

Wat het boek zei: Drie weken na de crash waarbij Komarov om het leven kwam, ontmoette Joeri Gagarin Russajev in zijn familieappartement, maar hij weigerde in een van de kamers te spreken omdat hij bang was voor insecten. De liften en lobby’s waren ook niet veilig, dus sjokten de twee mannen op en neer door de galmende trappenhuizen van het appartementsblok. Volgens het boek zei Gagarin op een gegeven moment:

“Ik moet de belangrijkste man persoonlijk gaan opzoeken. … Ik zal op de een of andere manier tot hem doordringen, en als ik er ooit achter kom dat hij op de hoogte was van de situatie en toch alles heeft laten gebeuren, dan weet ik precies wat ik ga doen.” Russayev zegt: “Ik weet niet precies wat Yuri van plan was. Misschien een goede klap in zijn gezicht.” Russayev waarschuwde Gagarin om voorzichtig te zijn wat Brezhnev betrof. “Ik zei tegen hem: ‘Praat eerst met mij voordat je iets doet. Ik waarschuw je, wees heel voorzichtig.””

Wat we hebben geleerd: Critici zijn het erover eens dat Gagarin heeft geleden na de dood van Komarov. Maar nogmaals, niemand heeft dit gesprek gehoord, behalve Venyamin Russayev. Als je Russayev gelooft, kun je geloven dat dit gebeurd is. Zo niet… wie zal het zeggen?

Wat gebeurde er echt in 1967?

We weten dat Komarov stierf. We weten dat de Sojoez is neergestort. We weten dat een goede vriendschap werd verbroken. We weten dat Yuri Gagarin boos was. Maar omdat dit een Sovjetverhaal is, is er zoveel dat we niet weten. “Er zijn nog steeds diepe geheimen in de Moskouse archieven die we niet mogen zien en die ons van onze sokken zouden kunnen brengen,” schrijft James Oberg, een van Amerika’s belangrijkste ruimtehistorici. Hij heeft Starman net gerecenseerd en hij vond het boek goed. “De auteurs brengen wat nieuw materiaal naar voren uit recent gepubliceerde memoires van mensen die nog geaccepteerd moeten worden door ruimtehistorici (inclusief mijzelf), en misschien is die terughoudendheid wel verstandig – de tijd zal het leren,” zegt hij.

Of misschien zal de tijd het niet leren. Soms – en ik stel me voor dat dit met de Sovjet-geschiedenis meer dan eens gebeurt – kun je graven en graven, en uiteindelijk weet je nog steeds niet wat er werkelijk is gebeurd.