Flagellum
Encyclopædia Britannica, Inc.Bekijk alle video’s bij dit artikel
Flagellum, meervoud flagella, haarachtige structuur die voornamelijk fungeert als een organel van voortbeweging in de cellen van veel levende organismen. Flagellen, kenmerkend voor de protozoaire groep Mastigophora, komen ook voor op de gameten van algen, schimmels, mossen, slijmzwammen en dieren. De beweging van de flagellen veroorzaakt waterstromingen die noodzakelijk zijn voor de ademhaling en de circulatie in sponzen en holtedieren. De meeste beweeglijke bacteriën bewegen zich voort door middel van flagella.
De structuren en het bewegingspatroon van prokaryote en eukaryote flagella zijn verschillend. Eukaryoten hebben één tot vele flagellen, die op een karakteristieke zweepachtige manier bewegen. De structuur van de flagella lijkt sterk op die van het cilium. De kern bestaat uit een bundel van negen paren microtubuli die twee centrale paren microtubuli omgeven (de zogenaamde negen-plus-twee-opstelling); elke microtubule is opgebouwd uit het eiwit tubuline. Het gecoördineerd glijden van deze microtubuli zorgt voor de beweging. De basis van het flagellum wordt aan de cel verankerd door een basaal lichaam.
Bacteriële flagellen zijn spiraalvormig gevormde structuren die het eiwit flagelline bevatten. De basis van het flagellum (de haak) nabij het celoppervlak is bevestigd aan het basale lichaam dat in de celomhulling is ingesloten. Het flagellum draait met de klok mee of tegen de klok in, in een beweging die lijkt op die van een propeller.
De beweging van eukaryote flagella is afhankelijk van adenosinetrifosfaat (ATP) voor energie, terwijl die van de prokaryoten zijn energie ontleent aan de proton-motorkracht, of ion gradiënt, over het celmembraan.