How Mindfulness May Change the Brain in Depressed Patients
In 2015 meldden 16,1 miljoen Amerikanen dat ze het afgelopen jaar een zware depressie hadden doorgemaakt, vaak worstelend om te functioneren terwijl ze worstelden met verlammende duisternis en wanhoop.
Er is een arsenaal aan behandelingen voorhanden, waaronder gesprekstherapie en antidepressiva, maar wat op zichzelf al deprimerend is, is dat ze niet voor elke patiënt werken.
“Veel mensen reageren niet op de eerstelijnsinterventies,” zei Benjamin Shapero, een instructeur in de psychiatrie aan de Harvard Medical School (HMS) en een psycholoog bij het Massachusetts General Hospital’s (MGH) Depression Clinical and Research Program. “Individuele cognitieve gedragstherapie is voor veel mensen nuttig; antidepressiva helpen veel mensen. Maar het is ook zo dat veel mensen daar minder baat bij hebben. Er is een grote behoefte aan alternatieve benaderingen.”
Shapero werkt samen met Gaëlle Desbordes, een instructeur in radiologie aan HMS en een neurowetenschapper aan het Martinos Center for Biomedical Imaging van MGH, om één alternatieve benadering te onderzoeken: op mindfulness gebaseerde meditatie.
In de afgelopen decennia is de publieke belangstelling voor mindfulness-meditatie sterk toegenomen. Parallel aan, en misschien voedend, de groeiende populaire aanvaarding is stijgende wetenschappelijke aandacht geweest. Het aantal gerandomiseerde gecontroleerde studies – de gouden standaard voor klinische studie – met betrekking tot mindfulness is gesprongen van één in de periode 1995-1997 tot 11 van 2004-2006, tot maar liefst 216 van 2013-2015, volgens een recent artikel dat wetenschappelijke bevindingen over het onderwerp samenvat.
Studies hebben voordelen aangetoond tegen een scala van aandoeningen, zowel fysiek als mentaal, waaronder prikkelbare darm syndroom, fibromyalgie, psoriasis, angst, depressie, en post-traumatische stress-stoornis. Maar sommige van deze bevindingen zijn in twijfel getrokken omdat studies kleine steekproeven hadden of problematische experimentele ontwerpen. Toch zijn er een handvol belangrijke gebieden – waaronder depressie, chronische pijn en angst – waar goed opgezette, goed uitgevoerde studies voordelen hebben aangetoond voor patiënten die deelnemen aan een mindfulness-meditatieprogramma, met effecten die vergelijkbaar zijn met andere bestaande behandelingen.
Toch zijn er een handvol belangrijke gebieden – waaronder depressie, chronische pijn en angst – waar goed opgezette, goed uitgevoerde studies voordelen hebben aangetoond voor patiënten die een mindfulness-meditatieprogramma volgen, met effecten die vergelijkbaar zijn met die van andere bestaande behandelingen.
“Er zijn een paar toepassingen waarvoor het bewijs geloofwaardig is. Maar de effecten zijn geenszins wereldschokkend,” zei Desbordes. “We hebben het over een matige effectgrootte, vergelijkbaar met andere behandelingen, niet beter. En dan zijn er nog een heleboel andere dingen in studie met voorlopig bewijs dat bemoedigend is, maar geenszins afdoend. Ik denk dat het daar staat. Ik ben er niet zeker van dat dat precies is hoe het publiek het op dit moment begrijpt.”
Desbordes’ interesse in het onderwerp komt voort uit persoonlijke ervaring. Ze begon te mediteren als een afgestudeerde student in computationele neurowetenschappen aan de Boston University, op zoek naar respijt van de stress en frustratie van het academische leven. Haar ervaring overtuigde haar ervan dat er echt iets met haar gebeurde en zette haar ertoe aan het onderwerp nader te bestuderen, in de hoop voldoende licht te werpen om een therapie te onderbouwen die anderen zou kunnen helpen.
“Mijn eigen interesse komt voort uit het feit dat ik die heb beoefend en ze heilzaam vond, persoonlijk. En dan, als wetenschapper, vraag ik me af ‘Hoe werkt dit? Wat doet dit met mij?’ en de mechanismen te willen begrijpen om te zien of het anderen kan helpen,” zei Desbordes. “Als we willen dat dit een therapie wordt of iets dat in de gemeenschap wordt aangeboden, moeten we wetenschappelijk aantonen.”
Desbordes’ onderzoek maakt gebruik van functionele magnetische resonantiebeeldvorming (fMRI), waarbij niet alleen foto’s van de hersenen worden gemaakt, zoals een gewone MRI doet, maar ook hersenactiviteit wordt geregistreerd die tijdens de scan plaatsvindt. In 2012 toonde ze aan dat veranderingen in hersenactiviteit bij proefpersonen die hebben leren mediteren, stabiel blijven, zelfs als ze niet mediteren. Desbordes maakte voor-en-na-scans van proefpersonen die gedurende twee maanden leerden mediteren. Ze scande hen niet terwijl ze mediteerden, maar terwijl ze alledaagse taken uitvoerden. De scans detecteerden nog steeds veranderingen in de hersenactivatiepatronen van de proefpersonen van het begin tot het einde van de studie, de eerste keer dat een dergelijke verandering – in een deel van de hersenen genaamd de amygdala – was gedetecteerd.
In haar huidige werk onderzoekt ze de effecten van meditatie op de hersenen van klinisch depressieve patiënten, een groep voor wie studies hebben aangetoond dat meditatie effectief is. Desbordes werkt met door Shapero geselecteerde en gescreende patiënten en maakt scans van functionele magnetische resonantiebeeldvorming voor en na een acht weken durende cursus mindfulness-gebaseerde cognitieve therapie, of MBCT.
In haar huidige werk onderzoekt ze de effecten van meditatie op de hersenen van klinisch depressieve patiënten, een groep bij wie meditatie volgens studies effectief blijkt te zijn.
Tijdens de scans voeren de deelnemers twee tests uit, een waarbij ze worden aangemoedigd zich meer bewust te worden van hun lichaam door zich te concentreren op hun hartslag (een oefening die verwant is aan mindfulness-meditatie), en de andere waarbij ze worden gevraagd na te denken over zinnen die vaak voorkomen in het zelfgesprek van depressieve patiënten, zoals “Ik ben zo’n loser” of “Ik kan niet meer verder”. Na een reeks van dergelijke opmerkingen, worden de deelnemers gevraagd om te stoppen met het herkauwen van de zinnen en de gedachten die ze oproepen. Onderzoekers zullen meten hoe snel proefpersonen zich kunnen losmaken van negatieve gedachten, typisch een moeilijke taak voor depressieven.
Het proces zal worden herhaald voor een controlegroep die spierontspanningstraining en depressie-educatie ondergaat in plaats van MBCT. Hoewel het mogelijk is dat patiënten in het controlegedeelte van de studie ook minder depressieve symptomen zullen hebben, zei Desbordes dat dit via andere mechanismen in de hersenen zou moeten gebeuren, een verschil dat door de scans kan worden onthuld. Het werk, dat financiering kreeg van het National Center for Complementary and Integrative Health, loopt sinds 2014 en zal naar verwachting tot in 2019 duren.
Desbordes zei dat ze één heersende hypothese wil testen over hoe MBCT werkt bij depressieve patiënten: dat de training het lichaamsbewustzijn in het moment stimuleert, interoceptie genoemd, wat, door hun aandacht op het hier en nu te richten, deelnemers wapent om de cyclus van zelfbeklag te doorbreken.
Desbordes zei dat ze één gangbare hypothese wil testen over hoe MBCT werkt bij depressieve patiënten: dat de training het lichaamsbewustzijn in het moment stimuleert, interoceptie genoemd, wat, door hun aandacht te richten op het hier en nu, deelnemers bewapent om de cyclus van zelfbeklag te doorbreken.
“We kennen de hersensystemen die betrokken zijn bij interoceptie, en we kennen de systemen die betrokken zijn bij ruminatie en depressie. Ik wil testen, na het nemen van MBCT, of we veranderingen in deze netwerken zien, met name in taken die hen specifiek inschakelen,” zei Desbordes.
Desbordes maakt deel uit van een gemeenschap van onderzoekers aan Harvard en de aangesloten instellingen die in de afgelopen decennia heeft uitgevogeld of en hoe meditatie werkt.
In de jaren ’70, toen transcendente meditatie in populariteit toenam, onderzocht Herbert Benson, een professor aan de Harvard Medical School en wat toen Beth Israel Hospital was, wat hij “The Relaxation Response” noemde, identificeerde het als de gemeenschappelijke, functionele eigenschap van transcendente meditatie, yoga, en andere vormen van meditatie, met inbegrip van diep religieus gebed. Benson beschreef deze respons – die volgens recente onderzoekers niet zo gebruikelijk is als hij oorspronkelijk dacht – als het tegenovergestelde van de door adrenaline geladen “vecht of vlucht” -reactie van het lichaam, die ook aan Harvard werd geïdentificeerd, door fysioloog Walter Cannon Bradford in 1915.
Andere MGH-onderzoekers bestuderen ook de effecten van meditatie op het lichaam, waaronder Sara Lazar, die in 2012 fMRI gebruikte om aan te tonen dat de hersenen van proefpersonen verdikten na een meditatiecursus van acht weken. Er wordt gewerkt aan het Benson-Henry Institute van MGH; aan HMS en het Osher Center for Integrative Medicine van het Brigham and Women’s Hospital; aan de aan Harvard gelieerde Cambridge Health Alliance, waar Zev Schuman-Olivier het Center for Mindfulness and Compassion leidt; en onder een groep van bijna een dozijn onderzoekers aan Harvard en andere noordoostelijke instellingen, waaronder Desbordes en Lazar, die samenwerken via de Mindfulness Research Collaborative.
Een van de uitdagingen waarmee onderzoekers worden geconfronteerd is het definiëren van mindfulness zelf. Het woord wordt ook gebruikt om een niet-meditatieve toestand te beschrijven waarin de proefpersonen hun mentale afleidingen opzij zetten om meer aandacht te besteden aan het hier en nu, zoals in het werk van de Harvard-psychologe Ellen Langer.
Een van de uitdagingen waarmee onderzoekers worden geconfronteerd, is het definiëren van mindfulness zelf.
Een andere uitdaging is het sorteren van de vele variaties van meditatieve beoefening.
De recente wetenschappelijke exploratie heeft zich grotendeels gericht op de seculiere beoefening van mindful meditatie, maar meditatie is ook een onderdeel van verschillende oude religieuze tradities, met variaties. Zelfs binnen de gemeenschap die seculiere mindful meditatie beoefent, zijn er variaties die wetenschappelijk zinvol kunnen zijn, zoals hoe vaak men mediteert en hoe lang de sessies zijn. Desbordes zelf heeft interesse in een variatie genaamd compassie meditatie, waarvan het doel is om de zorg voor de mensen om ons heen te vergroten.
Te midden van deze variatie, een acht weken durende mindfulness-gebaseerde stressreductie cursus ontwikkeld in de jaren 1970 door Jon Kabat-Zinn aan de Universiteit van Massachusetts Medical Center is uitgegroeid tot iets van een klinische en wetenschappelijke standaard. De cursus omvat wekelijkse groepstrainingen van twee of tweeënhalf uur, 45 minuten dagelijks werk voor jezelf en een retraite van een dag. De mindfulness-gebaseerde cognitieve therapie die wordt gebruikt in het huidige werk van Desbordes is een variatie op dat programma en bevat elementen van cognitieve gedragstherapie, wat gesprekstherapie is die effectief is bij de behandeling van depressie.
Uiteindelijk zei Desbordes dat ze geïnteresseerd is in het uitpluizen van wat in mindful meditatie kan werken tegen depressie. Als onderzoekers kunnen identificeren welke elementen effectief zijn, kan de therapie worden verfijnd om meer succes te hebben. Shapero is ook geïnteresseerd in het gebruik van de studie om de behandeling te verfijnen. Aangezien sommige patiënten baat hebben bij mindfulness meditatie en andere niet, zou hij beter willen begrijpen hoe onderscheid te maken tussen de twee.
“Zodra we weten welke ingrediënten succesvol zijn, kunnen we meer van dat doen en minder, misschien, van de delen die minder effectief zijn,” zei Desbordes.
Gedrukt met toestemming van The Harvard Gazette.
Mindfulness-Based Cognitive Therapy May Reduce Recurrent Depression Risk
When You’re Depressed: Is er ruimte om “los te laten”?