Serialisme
Een inleiding tot het Serialisme
De 20e eeuw was een tijd van grote experimenten en het serialisme (of twaalftoonsmuziek) was een “20e-eeuwse revolutie in de compositie” (The Oxford Dictionary of Music) waarin de traditionele regels van melodie, harmonie en tonaliteit werden vervangen.
De meeste (niet alle, maar wel de meeste) westerse klassieke en populaire muziek die we horen is gebaseerd op majeurtoonladders, mineurtoonladders of eventueel modi.
In het Serialisme worden deze niet gebruikt!
Serialisme is gebaseerd op een “reeks” noten die de ontwikkeling van de compositie bepaalt.
Als gevolg daarvan klinken serialistische composities voor de luisteraar radicaal anders!!
Wie heeft Serialism Music “uitgevonden”?
Serialisme begon met Schönbergs werk met atonaliteit, wat leidde tot zijn systeem van componeren met 12 noten – zijn “Twaalf Tonen Techniek” (1923).
Sindsdien hebben een aantal andere componisten serialisme technieken gebruikt, zoals Webern en Berg.
Ik ga je laten zien hoe serialisme werkt door je mee te nemen door hoe je een stuk serialisme muziek componeert.
Een uitgewerkt voorbeeld van serialisme
De notenrij
De eerste stap bij het maken van een stuk serialisme is het kiezen van de “reeks” noten.
Deze reeks noten wordt de notenrij genoemd.
De notenrij is een reeks intervallen die alle 12 noten van de chromatische toonladder gebruikt (vandaar de naam 12-toons muziek) in een door de componist gekozen volgorde.
Dus, hier is de chromatische toonladder:
Nu ga ik ze herschikken in de volgorde waarin ik ze wil hebben om mijn notenrij te creëren:
Sommige componisten kiezen de volgorde voor de notenrij voordat ze de compositie beginnen te spelen, terwijl anderen een melodie improviseren en op basis daarvan de notenrij ontwikkelen.
3 regels van “strikt serialisme”:
- Geen noot mag worden herhaald totdat alle 12 noten van de notenrij zijn gespeeld
- De volgorde van de notenrij blijft gedurende de gehele compositie dezelfde, met uitzondering van enkele toegestane veranderingen.
- Noten kunnen op elk octaaf gespeeld worden – daarom zie je in serialistische composities vaak zeer grote sprongen in toonhoogte.
Note: zoals met alle “muzikale regels” het geval is, breken componisten ze graag!!! Schönberg brak vaak bovenstaande regels, net als andere componisten van het serialisme, zoals Berg en Webern.
Inversie, Retrograde en Retrograde Inversie
Er zijn 3 manieren waarop de notenrij kan worden veranderd:
Inversie
De eerste methode waarop de notenrij kan worden veranderd is door middel van inversie.
Met de inversietechniek worden de intervallen tussen de noten omgedraaid. Als je niet zeker bent over intervallen, bekijk dan eerst mijn les over muzikale intervallen.
In mijn serialistische voorbeeld begint de notenrij dus op een Dis en gaat een interval van 7 halve tonen omhoog naar de volgende noot – een Ais.
In mijn inversie wordt dit omgedraaid. Ik begin weer op de Dis, maar deze keer gaat het naar beneden met een interval van 7 halve tonen naar de volgende noot – een Gis.
Dit gaat verder naar de volgende noot.
Mijn notenrij gaat 4 halve tonen omlaag van de Ais naar een Fis.
Mijn inversie gaat 4 halve tonen omhoog van de Gis naar een C natuurtoon.
Dit proces van het omkeren van de intervallen gaat door totdat het einde van de notenrij is bereikt en een voltooide omkering van de notenrij wordt geproduceerd:
Retrograde
De retrograde is gemakkelijker te begrijpen dan de inversie.
De retrograde is eenvoudigweg de notenrij in omgekeerde volgorde:
Retrograde inversie
De retrograde inversie klinkt ongelooflijk ingewikkeld, maar is eigenlijk vrij eenvoudig uit te werken.
Het is eenvoudigweg de inversie achterstevoren gespeeld:
Ontwikkeling van mijn stukje serialisme
Ik heb nu mijn 4 notenordes – Note Row, Inversion, Retrograde en Retrograde Inversion – gemaakt en zal ze gebruiken als de basisstructuur van mijn stuk.
Ritmes, dynamiek en articulatie/frasering zijn enorm belangrijk in het serialisme, omdat ze variatie in een stuk brengen.
Ik heb geprobeerd al deze technieken te gebruiken bij het ontwikkelen van mijn stuk en heb de “regels” van het serialisme nauwgezet gevolgd, zodat het een duidelijk voorbeeld is van “strikt serialisme”.
Het stuk is getiteld “Ice Melt”.
Hoop dat je genoten(!!) hebt van het luisteren naar het stuk.
Ik heb de bladmuziek geannoteerd om te laten zien waar de verschillende technieken van notenrij, inversie, retrograde en retrograde inversie worden gebruikt.
Ik weet zeker dat u het met me eens zult zijn dat serialisme een unieke klank voortbrengt – het is typisch “mysterieus”, “verontrustend” en zelfs “pijnlijk”.
Ik koos de titel “Ice Melt” omdat ik de onvoorspelbaarheid van het smelten van ijs wilde vastleggen (je weet nooit zeker wanneer een stuk zal afbreken en op de grond zal vallen) en ook omdat het vooruitzicht van het smelten van ijs op wereldwijde schaal verontrustend en beangstigend is.
The Public Response To Serialism
Veranderingen en ontwikkelingen in de muziek gaan vaak gepaard met gemengde kritieken en meningen. Serialisme is zeker een zeer controversiële techniek gebleken. Het is gemakkelijk om achteraf op deze ontwikkelingen en experimenten terug te kijken en overdreven kritisch te zijn, maar ontwikkelingen zoals serialisme roepen belangrijke vragen op –
- “Wat maakt dat een muziekstuk “juist” klinkt?”
- “Dachten de serialistische componisten dat ze op het punt stonden een totaal nieuw geluid te ontdekken dat een revolutie in de muziek teweeg zou brengen?”
- “Heeft het experimenteren met technieken als het serialisme de basis gelegd voor toekomstige muzikale ontwikkelingen?”
- “Het serialisme is toch gewoon de perfecte compositietechniek voor soundtracks van science fiction films?”
Het is waar dat het serialisme niet verrassend nooit een brede populariteit heeft bereikt, maar dat ontkent zijn waarde niet. Het kan gewoon zijn dat, zoals Pierre Boulez opmerkte, serialistische componisten “onvoldoende rekening hielden met de manier waarop muziek door de luisteraar wordt waargenomen.”
Andere voorbeelden van serialistische muziek
Een aantal componisten heeft serialistische technieken in hun composities verwerkt, waaronder Schönberg, Webern, Berg, Boulez en Babbitt.
Tegen de jaren 1950 werden verschillende muzikale elementen van composities (b.v. dynamiek, ritmes, etc..) geserialiseerd door componisten als Boulez en Stockhausen.
Messiaen verwerkte de serialisatie van tijdsduren in zijn “Technique de mon langage musical”.
Serialisme was zeker een belangrijk hoofdstuk in de ontwikkeling van de 20e eeuwse westerse klassieke muziek.