Symptomen en oorzaken van bipolaire stoornis

Symptomen en oorzaken van bipolaire stoornis

In-depth

Als uw kind fasen van extreme stemmingen ervaart – van een uitbarsting van zoveel energie dat hij niet kan slapen of stilzitten, tot een verlammende depressie die hem verdrietig en teruggetrokken maakt – kan hij een bipolaire stoornis hebben.

Wat is een bipolaire stoornis?
Bipolaire stoornis, die ook manisch-depressieve ziekte of bipolaire affectieve stoornis wordt genoemd, is een chronische aandoening van de geestelijke gezondheid die:

• dankt zijn naam aan de extreme stemmingspatronen die het veroorzaakt (gaande van “highs” naar “low lows”)
• is zeer ontwrichtend, veroorzaakt ernstige emotionele, gedragsmatige en, soms, lichamelijke problemen
• komt voor in cycli die dagen of weken duren
• heeft geen duidelijk gedefinieerde,
• heeft geen duidelijk omschreven, eenduidige oorzaak, maar wordt verondersteld samen te hangen met zowel biologische als levenservaringsfactoren
• kan in de loop van de tijd variëren
• heeft geen permanente genezing, maar is behandelbaar met evidence-based interventies

Kunnen kinderen echt ook bipolair zijn?
Ja. Hoewel het bij kinderen lang niet zo vaak voorkomt als bij volwassenen, blijkt uit onderzoek dat bipolaire stoornis bij maar liefst 3 procent van alle kinderen voorkomt, en bij maximaal 7 procent van de kinderen die ambulante psychiatrische zorg ontvangen. (De aantallen zijn nog hoger bij kinderen die in het ziekenhuis worden opgenomen voor psychiatrische behandeling.)

Bipolaire stoornis is gediagnosticeerd bij kinderen vanaf 5 jaar. Wanneer jonge kinderen symptomen ervaren, wordt dit vroege bipolaire stoornis genoemd.

Wat zijn stemmingsperioden?
Een kind of adolescent met een bipolaire stoornis ervaart zowel manische fasen (perioden van abnormaal veel energie en activiteit) als depressieve fasen (perioden van intens verdriet, vermoeidheid, prikkelbaarheid of hopeloosheid) die dagen of zelfs weken duren voordat ze weer afnemen. Deze perioden staan bekend als stemmingsperioden.

Soms ervaart een kind tegelijkertijd manische en depressieve symptomen. Dit wordt een gemengde stemmingsepisode genoemd.
Terwijl alle kinderen, en vooral adolescenten, pieken en dalen in hun stemmingen en energieniveaus ervaren, zijn de stemmingsepisoden van iemand met een bipolaire stoornis heel anders:

• Hun symptomen duren het grootste deel van de dag, elke dag/
• Ze duren lange perioden (voor het grootste deel van een week, tot meerdere weken, tot zelfs jaren).
• Ze veroorzaken ernstige verstoringen van eten, slapen, schoolwerk, huiselijk leven en sociaal leven.
• Ze gaan misschien een tijdje weg, maar komen bijna altijd terug zonder de juiste behandeling.

Wat zijn de verschillende soorten bipolaire stoornis?
Er zijn drie beschreven variëteiten van bipolaire stoornis:

• Bipolaire stoornis I, ook wel “manisch-depressieve ziekte” of “klassieke” bipolaire stoornis genoemd, is de ernstigste vorm. Kinderen met deze vorm ervaren manische episoden of gemengde episoden die:
  • minstens een week duren
  • zo ernstig zijn dat het kind niet kan slapen of goed kan functioneren
  • zich voordoen vlak voor of vlak na een depressieve episode die twee weken of langer heeft geduurd – of ernstig genoeg zijn om in het ziekenhuis te moeten worden opgenomen
• Bipolaire II lijkt erg op bipolaire I, maar is iets milder. Het veroorzaakt manische episoden die bijna identiek lijken aan de manie van Bipolaire I, maar die slechts maximaal vier dagen duren en iets minder ernstige symptomen veroorzaken. Deze mildere manische episoden worden hypomanie genoemd.
  Om de diagnose Bipolair II te krijgen, moet een kind depressieve episoden doormaken die ten minste twee weken duren vóór of na een duidelijke periode van manie zoals hierboven beschreven. Bipolair II is op zichzelf een ernstige aandoening, die net als Bipolair I intensieve behandeling vereist.
• Bipolair Niet Anderszins Gespecificeerd (NOS) is een nog mildere vorm van bipolaire stoornis, waarvan de stemmingsperioden niet zo lang duren of dezelfde ernst van symptomen veroorzaken als Bipolair I of II.
  Hoewel er specifieke criteria zijn voor een Bipolaire NOS-diagnose bij volwassenen, zijn de criteria voor kinderen en adolescenten minder duidelijk. Dit betekent dat het proces van het stellen van de diagnose uitdagender is.

Is pediatrische bipolaire stoornis behandelbaar?
Ja. Helaas bestaat er geen volledige genezing voor bipolaire stoornis – maar met een vroege diagnose en een zorgvuldige, multidimensionale behandeling kan de ziekte over het algemeen onder controle worden gehouden, waardoor kinderen en adolescenten weer normaler kunnen functioneren.

Op de volgende pagina’s hopen we dat je antwoorden zult vinden op je meest dringende vragen over bipolaire stoornis. Wanneer u een afspraak maakt met onze deskundigen hier in het Children’s Hospital Boston, zullen wij de toestand van uw kind en de behandelingsmogelijkheden zorgvuldig beoordelen en vervolgens volledig uitleggen.

Oorzaken

Wat zijn de oorzaken van bipolaire stoornis?
Niemand weet precies waarom bipolaire stoornis ontstaat. Huidig onderzoek heeft uitgewezen dat er meerdere biologische en levenservaringsfactoren zijn die het risico vergroten dat een kind de stoornis ontwikkelt:

• Genetische factoren: Studies hebben aangetoond dat genetische factoren tot 50 procent bijdragen aan het risico op bipolaire stoornis.
  Het is echter belangrijk op te merken dat slechts 6 procent van de kinderen met een ouder die bipolaire stoornis heeft, ook de aandoening ontwikkelt. De overgrote meerderheid van ouders bij wie de diagnose bipolair is gesteld, heeft geen kind met de stoornis.
• Milieufactoren: We weten van bepaalde factoren die sommige kinderen een grotere kans geven depressief te worden, waardoor ze vervolgens een verhoogd risico lopen een bipolaire stoornis te ontwikkelen. Deze risicofactoren kunnen zijn:
  • armoede
  • voortdurende omgevingsstress, zoals:
    • een ouder die geestesziek is of middelen misbruikt
    • hard of mishandelend ouderschap
    • geweld of ander trauma
  • misbruik van drugs of alcohol
  • familiegeschiedenis van depressie
• Hersenchemie/ontwikkelingsfactoren: Hoewel we de exacte mechanismen niet begrijpen, weten we wel dat zowel genetische als omgevingsrisicofactoren de hersenchemie en -ontwikkeling kunnen veranderen.
  De hersenen hebben speciale chemische stoffen, neurotransmitters genaamd, die berichten heen en weer dragen en alle activiteiten van de hersenen controleren, inclusief emoties. Wij geloven dat de neurotransmitters serotonine, noradrenaline en dopamine het meest waarschijnlijk betrokken zijn bij het ontstaan van bipolaire stoornis; bijgevolg richten de medicijnen die we gebruiken om de stoornis te behandelen zich op deze chemische onevenwichtigheden.

Men vermoedt dat de hersenen van kinderen met een bipolaire stoornis anders groeien en zich anders ontwikkelen dan die van andere kinderen. We hebben goede hoop dat de huidige behandelmethoden, waaronder medicatie en gesprekstherapie, de chemische balans en ontwikkeling van de hersenen in de loop van de tijd enigszins kunnen normaliseren.

Tekenen en symptomen

Wat zijn de symptomen van bipolaire stoornis?
Een kind of adolescent kan een bipolaire stoornis hebben als hij:

• manische, hypomane of gemengde episoden ervaart, die gepaard gaan met depressieve episode(s)
• manische symptomen ervaart die het grootste deel van de dag duren, elke dag, gedurende ten minste een week aan een stuk in het geval van bipolaire I (of gedurende ten minste vier dagen in het geval van bipolaire II)
• ervaart depressieve episoden die ten minste twee weken aan een stuk duren (en vaak veel langer)
• ervaart symptomen die cyclisch zijn, wassend en afnemend in de tijd

Wat zijn de symptomen van een manische episode?
Manische symptomen kunnen een of meer van de volgende zijn:

• zich voelen en gedragen alsof u “high” bent
• overdreven geanimeerd en actief gedrag
• zeer snel praten
• plotseling/meerdere keren van onderwerp veranderen tijdens een gesprek
• intense geagiteerdheid of “springerigheid”
• volledig opgaan in een of meer nieuwe, tijdrovende, gedreven projecten
• niet willen slapen
• niet kunnen slapen
• een ongewone/onrealistische mate van zelfvertrouwen uitstralen (bijv, zeggen “Ik ben als een god” of “Ik ben onaantastbaar – niets kan mij deren”)
• risicovolle situaties en gedragingen negeren of niet herkennen
• zeer impulsieve keuzes en handelingen maken, vooral met betrekking tot seksuele activiteit, geld uitgeven en het gebruik van drugs of alcohol

Wat zijn de symptomen van een depressieve episode?
Depressieve symptomen kunnen zijn:

• zich verdrietig, moe en “leeg” voelen en gedragen
• nergens plezier in hebben, zelfs niet in favoriete activiteiten en interesses
• moeite met geheugen en concentratie
• rusteloosheid en prikkelbaarheid
• te veel of te weinig slapen
• verlies van eetlust, of te veel eten in een poging om zich beter te voelen
• denken aan, praten over of dreigen met zelfmoord

Wat zijn de symptomen van een gemengde episode?
Als een kind een gemengde episode doormaakt, kan hij:

• geagiteerd zijn
• gemakkelijk of zonder duidelijke reden van streek raken
• moeite hebben om in slaap te vallen of te blijven
• zijn eetlust verliezen, of beginnen met overeten
• denken aan, over zelfmoord praten of ermee dreigen
• een combinatie van de hierboven genoemde symptomen van zowel manie als depressie ervaren

Als u vermoedt dat uw kind zelfmoord overweegt, zoek dan altijd onmiddellijk hulp – wacht niet. Bel 112 of breng uw kind naar de dichtstbijzijnde eerste hulp.

FAQ

V: Hoe vaak komt bipolaire stoornis bij kinderen voor?
A: Geschat wordt dat meer dan 3 procent van alle kinderen en adolescenten een vorm van bipolaire stoornis heeft, wat ongeveer de helft is van de incidentie bij volwassenen.

De ernstigste vorm van bipolaire stoornis, bipolair I, treft 0,5 procent van alle kinderen. Het wordt veel vaker aangetroffen bij kinderen die ofwel ambulante psychiatrische behandeling krijgen, ofwel voor geestelijke gezondheidszorg in het ziekenhuis zijn opgenomen.

V: Hoe ernstig is bipolaire stoornis?
A: Als bipolaire stoornis onbehandeld blijft, of onvoldoende wordt behandeld, kan deze zeer ontwrichtend zijn en leiden tot:

• falen op school en/of werk
• beschadigde interpersoonlijke relaties
• betrokkenheid bij geweld (hetzij als slachtoffer of als dader)
• financiële en juridische problemen
• criminele activiteiten
• middelenmisbruik
• poging tot of voltooide zelfmoord

Om al deze redenen, snelle en voortdurende zorg van een gekwalificeerde arts is een must.

V: Hoe kan ik zien of mijn kind of adolescent symptomen van een bipolaire stoornis heeft of gewoon een “typische stemmingswisseling” doormaakt?
A: Zowat elk kind, en vooral adolescenten, maken “stemmingswisselingen” door. Een kind of tiener met een bipolaire stoornis ervaart echter perioden van buitengewoon hoge stemmingen en activiteitsniveaus, manie genoemd, die gepaard gaan met (hetzij vóór, na of tijdens de manie) ongewoon lage stemmingen en activiteitsniveaus.
Deze perioden komen voor in cycli en moeten ten minste enkele dagen of een week aan een stuk duren tijdens de manische fase, en ten minste twee weken tijdens de depressieve fase.

V: Veroorzaakt bipolaire stoornis meervoudige persoonlijkheden?
A: Nee. Mensen verwarren bipolaire stoornis soms met dissociatieve identiteitsstoornis (ook wel “meervoudige persoonlijkheidsstoornis” genoemd). Dit zijn echter twee afzonderlijke aandoeningen met zeer verschillende symptomen.

V: Als mijn kind een bipolaire stoornis heeft, betekent dat dan dat haar broers en zussen ook risico lopen?
A: Ja, ze lopen enig risico, maar bedenk dat de meerderheid van de broers en zussen geen bipolaire stoornis zal ontwikkelen.
Er is duidelijk bewijs dat bipolaire stoornis wel degelijk een genetisch verband heeft, en de incidentie is vooral hoog (50 procent) bij eeneiige tweelingen. Als uw kind een broer of zus heeft die mogelijke tekenen van bipolaire stoornis vertoont, moet u een evaluatie door een gekwalificeerde geestelijke gezondheidswerker laten uitvoeren.

V: Kan ik iets doen om te voorkomen dat mijn kind bipolaire stoornis ontwikkelt?
A: Omdat we nog steeds niet precies begrijpen hoe of waarom bipolaire stoornis optreedt – en omdat veel onderzoekers geloven dat een defect in de genen een rol speelt – is er geen manier om de ziekte helemaal te voorkomen.
Echter kunnen ouders bij wie zelf een bipolaire stoornis is vastgesteld (en/of die te maken hebben met een andere psychische aandoening of middelenmisbruik) stappen ondernemen om de kans dat hun kinderen de ziekte ontwikkelen te verkleinen door zich snel te laten behandelen door een gediplomeerde geestelijke gezondheidswerker.
Q: Kan mijn kind naast een bipolaire stoornis ook een andere psychische aandoening hebben?
A: Dat is mogelijk, omdat een bipolaire stoornis, net als veel andere psychische aandoeningen, vaak optreedt naast een tweede aandoening. Bipolaire stoornis kan gepaard gaan met:

• attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD)
• angststoornissen zoals obsessieve-compulsieve stoornis en sociale angststoornis
• posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• een middelenmisbruikprobleem

Als uw kind wordt gediagnosticeerd met een andere aandoening, is het essentieel dat beide stoornissen tegelijkertijd worden behandeld. Uw behandelend arts zal een plan ontwikkelen om beide aandoeningen te behandelen en aan alle individuele behoeften van uw kind te voldoen.

V: Wat zijn de langetermijnvooruitzichten voor mijn kind?
A: Bipolaire stoornis is meestal een chronische (langdurige) psychische aandoening die zorgvuldige monitoring en voortdurende zorg vereist, vaak inclusief een langdurig medicatietherapie.
Bij volwassenen, waarover meer gegevens zijn verzameld, is langdurige zorg met een combinatie van medicatie en “gesprekstherapie” zeer effectief gebleken bij het beheersen en onder controle houden van de ziekte. Helaas hebben we nog steeds niet alle gegevens die we nodig hebben om een duidelijk beeld te geven van de langetermijnvooruitzichten voor bipolaire stoornis bij kinderen.
We weten echter wel dat – hoewel er geen genezing is voor pediatrische bipolaire stoornis – zolang uw kind zijn behandelplan volgt, hij kan opgroeien tot een gezond, gelukkig en productief kind ondanks de uitdagingen van zijn ziekte.

Vragen die u aan uw arts kunt stellen

U en uw familie spelen een essentiële rol bij de behandeling van bipolaire stoornis bij uw kind. Het is belangrijk dat u uw observaties en ideeën deelt met de behandelend arts van uw kind, en dat u alle informatie hebt die u nodig hebt om de uitleg en aanbevelingen van het behandelteam volledig te begrijpen.

U hebt waarschijnlijk al veel vragen bedacht over de aandoening en prognose van uw kind. Het is vaak heel nuttig om uw gedachten en vragen van tevoren op te schrijven en ze samen met een notitieblok mee te nemen naar de afspraak met uw kind. Op die manier hebt u al uw vragen voor u als u de behandelend arts van uw kind ontmoet en kunt u aantekeningen maken om mee naar huis te nemen. (Als uw kind oud genoeg is, kunt u hem of haar aanmoedigen om ook vragen op te schrijven.)
De eerste vragen die u aan uw arts kunt stellen, zijn bijvoorbeeld:

• Welke criteria heeft u gebruikt om tot deze diagnose te komen?
• Is het mogelijk dat deze symptomen op een andere aandoening wijzen (bijvoorbeeld een andere psychische stoornis)?
• Welk type bipolaire stoornis heeft mijn kind (bipolair I, bipolair II of bipolair NOS)?
• Wat zijn uw behandeldoelen voor mijn kind?
• Hoe kan ik mijn kind aanmoedigen om met mij te praten en vragen te stellen over haar bipolaire stoornis en behandeling?
• Welke rol moet ik spelen bij de behandeling van mijn kind?
• Wat zijn de waarschuwingssignalen dat mijn kind misschien een manische of depressieve episode doormaakt?
• Hoe moet ik reageren als mijn kind midden in een manische episode zit?
• Hoe zit het met een depressieve episode?
• Hoe lang verwacht u dat mijn kind therapie nodig heeft?
• Hoe kan ik zien of mijn kind vooruitgang boekt?
• Hoe moet ik de school van mijn kind bij de behandeling betrekken?
• Hoe moet ik de aandoening van mijn kind aan de andere gezinsleden uitleggen?
• Welke medicatie(s) schrijft u mijn kind voor?
• Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van deze medicatie?
• Hoe kunnen mijn familie en ik mijn kind het beste steunen tijdens de behandeling?
• Moet er iets veranderen in de dagelijkse routine van mijn kind?
• Hoe lang duurt het voordat mijn kind zich weer “normaal” voelt?
• Welke andere bronnen kunt u mij wijzen voor meer informatie?