Waarom Jonathan Swift de wereld wilde ‘kwellen’ met Gullivers Reizen
In onze serie Gids voor de Klassieken geven deskundigen uitleg over belangrijke literaire werken.
Pak Gullivers Reizen op in de verwachting dat het een kinderboek of een roman is en je zult onaangenaam verrast zijn. Oorspronkelijk gepubliceerd als “Travels into Several Remote Nations of the World. In Four Parts … By Lemuel Gulliver, first a Surgeon, and then a Captain of several Ships”, is het een van de grote satires in de wereldliteratuur.
Voor het eerst gepubliceerd in Londen in 1726, was de Travels een sensationele bestseller en onmiddellijk erkend als een literaire klassieker. De auteur van de pseudonieme Travels was de Church-of-Ireland Deken van St. Patrick’s in Dublin, Jonathan Swift. Swift schreef dat zijn satirische project in de Travels was gebouwd op een “groot fundament van Misantropie” en dat het zijn bedoeling was “de wereld te ergeren”, niet te vermaken.
Het inventieve verhaal, de uitbundige fantasie (kleine mensen, reuzen, een vliegend eiland, geesten van de doden, seniele onsterfelijken, pratende paarden en verfoeilijke mensachtigen), en de hilarische humor van het werk maakten het zeker vermakelijk. In zijn verkorte en leesvriendelijke vorm, ontdaan van sarcasme en zwarte humor, is Gulliver’s Reizen een kinderklassieker geworden. In zijn onverkorte vorm heeft het echter nog steeds de kracht om lezers te irriteren.
Leer más: Waarom je China’s grote, 18e-eeuwse roman Droom van de Rode Kamer zou moeten lezen
Waar gaat het over?
In deel 1 van deze vierdelige satire lijdt Gulliver schipbreuk onder de kleine Lilliputters. Hij treft een samenleving aan die door “de ontaarde aard van de mens” van bewonderenswaardige oorspronkelijke instellingen in verval is geraakt. Lilliput is een satirische verkleining van Gullivers Brittannië met zijn corrupte hof, verachtelijke partijpolitiek en absurde oorlogen.
In deel II wordt Gulliver achtergelaten in Brobdingnag, een land van reuzen. De schaal is nu omgekeerd. Gulliver is een Lilliputiaan onder de reuzen, die als een speling der natuur wordt tentoongesteld en als huisdier wordt gehouden. Gulliver’s verhaal over zijn land en zijn geschiedenis aan de koning van Brobdingnag leidt ertoe dat de wijze reus Gulliver’s landgenoten veroordeelt als “het meest verderfelijke ras van klein verfoeilijk ongedierte dat de natuur ooit heeft geduld om op het oppervlak van de aarde te kruipen”.
In deel III wordt Gulliver het slachtoffer van piraterij en verstoten. Hij wordt naar het vliegende eiland Laputa gebracht. De vorst en het hof van Laputa houden zich letterlijk afzijdig van de mensen op het continent beneden hen, en gaan op in pure wetenschap en abstractie.
Technologische veranderingen die hun oorsprong vinden in deze vluchtige “Luchtige Regio” leiden tot de economische ondergang van de mensen beneden en van de traditionele manieren van leven. De satire beveelt het voorbeeld aan van de ontevreden Lord Munodi, die “niet van een ondernemende geest” is, en “tevreden is om door te gaan in de oude vormen” en te leven “zonder vernieuwing”. Deel III is episodisch en divers van karakter, waarin Swift verschillende intellectuele dwaasheden en verdorvenheden satireert. Het biedt een vernederend beeld van de menselijke degeneratie in de onsterfelijke Struldbruggs. Gulliver’s verlangen naar een lang leven neemt af nadat hij getuige is van de eindeloze aftakeling van deze mensen.
Deel IV is een verontrustende fabel. Na een samenzwering van zijn bemanning tegen hem, wordt Gulliver achtergelaten op een eiland dat wordt bewoond door rationeel beschaafde paarden, de Houyhnhnms, en onhandelbare brute mensachtigen, de Yahoos. Gulliver en de mensheid worden vereenzelvigd met de Yahoos. De paarden debatteren over de vraag “of de Yahoos van de aardbodem moeten worden uitgeroeid”. Net als in het verhaal van de zondvloed in de Bijbel, verdienen de Yahoos hun lot.
De paarden daarentegen zijn het satire-ideaal van een rationele samenleving. Houyhnhnmland is een kaste-maatschappij die eugenetica toepast. Swifts utopische paarden hebben een bloeiende orale cultuur, maar er zijn geen boeken. Er is onderwijs voor beide seksen. Ze hebben geen geld en weinig technologie (ze hebben het wiel niet). Ze zijn autoritair (er is geen afwijkende mening of verschil van mening). De Houyhnhnms zijn pacifistisch, communistisch, agrarisch en zelfvoorzienend, burgerlijk, vegetarisch en nudist. Ze zijn sober maar hebben wel passies. Ze haten de Yahoos.
Overtuigd dat hij het verlichte goede leven heeft gevonden, vrij van alle menselijke ondeugden die in de Reizen zijn opgetekend, wordt Gulliver een Houyhnhnm-acoliet en proseliet. Maar deze utopische plek is nadrukkelijk niet voor mensen. Gulliver wordt gedeporteerd als een vreemdeling Yahoo en een veiligheidsrisico.
Leer más: Gids voor de klassieken: Sappho, een dichter in fragmenten
Dragend in kleren en varend in een kano gemaakt van de huiden van de mensachtige Yahoos, komt Gulliver aan in West-Australië, waar hij wordt aangevallen door Aboriginals en uiteindelijk, ongewild, wordt gered en teruggestuurd naar huis om, vervreemd, tussen de Engelse Yahoos te leven. (Swifts kennis van de Aboriginals is afkomstig van de reiziger William Dampier, van wie Gulliver beweerde dat hij zijn “neef” was.)
Politiek en misantropie
Toen de Travels werden gepubliceerd, leek de compromisloze, misantropische satirische anatomie van de menselijke conditie te grenzen aan blasfemie. De politieke satire was schandalig, een uiting van wat Swift zijn “principe van haat tegen alle opeenvolgende maatregelen en ministeries” in Groot-Brittannië en Ierland noemde sinds de val, in 1714, van de Tory regering van Queen Anne, die hij als propagandist had gediend.
In zijn politiek is het werk pacifistisch, veroordeelt het “Partij en Factie” in het politieke lichaam, en hekelt het kolonialisme als plundering, lust, slavernij en moord op wereldschaal. Het satireert monarchaal despotisme maar toont weinig vertrouwen in parlementen. In deel III krijgen we een kort beeld van een representatief modern parlement: “a Knot of Pedlars, Pickpockets, Highwaymen and Bullies”.
Gulliver’s Travels behoort tot een traditie van satirische en utopische denkbeeldige reizen die werken van Lucian, Rabelais, en Thomas More omvat. Swift kaapte de vorm van het populaire hedendaagse reisboek als het voertuig voor zijn satire, hoewel het werk genres combineert, met utopische en dystopische fictie, satire, geschiedenis, science fiction, dialogen van de doden, fabel, evenals parodie op het reisboek en de Robinson Crusoe-stijl roman.
Het is geen boek om op de kaft te beoordelen. Het frontispice, de titelpagina en de inhoudsopgave van de oorspronkelijke uitgave lieten er geen misverstand over bestaan dat het hier niet om een echt reisverslag ging. Swift en zijn vrienden meldden verhalen van goedgelovige lezers die dit bedrieglijke reisboek voor echt aanzagen.
Het is ook niet lezersvriendelijk. De herziene uitgave van 1735 van de Travels opent met een verontrustende brief van Gulliver waarin de lezer wordt aangeklaagd door een woedende en misantropische auteur die ervan overtuigd is dat de “menselijke Soort” te verdorven is om gered te worden, zoals blijkt uit het feit dat zijn boek geen hervormend effect op de wereld heeft gehad. Het boek eindigt met Gulliver, een trotse, tierende kluizenaar, die zijn paarden boven de mensen verkiest, en alle Engelse Yahoos met de ondeugd van trots waarschuwt niet “aan te nemen in mijn gezicht te verschijnen”.
Lezers zouden de onevenwichtige Gulliver kunnen afwijzen, maar hij zegt alleen wat Swifts compromisloze satire volhoudt als de waarheid over de mensheid.
In veel opzichten staat Jonathan Swift ver van ons af, maar zijn satire doet er nog steeds toe, en Gulliver’s Travels blijft vandaag de dag irriteren en vermaken.