windowthroughtime
Take with a grain of salt
Bij het doorzoeken van het internet kom je veel dingen tegen die je met een korreltje (of snufje) zout moet nemen. We gebruiken deze uitdrukking om aan te geven dat we een zekere mate van scepsis toepassen op wat ons is verteld. We willen tenslotte niet te goedgelovig overkomen. Maar waar komt de uitdrukking vandaan?
Zout was in de oudheid een zeer belangrijk specerij, maar omdat het moeilijk te krijgen was, werd het zeer gewaardeerd. Het heeft geleid tot een aantal idiomen die onze taal doorspekken. Romeinse legionairs zouden gedeeltelijk in zout betaald zijn om hun eten smakelijker te maken, de oorsprong van ons woord salaris (van salarium). De uitdrukking “je zout waard zijn” werd gebruikt als goedkeuring van je waarde en doeltreffendheid. Zout eten met iemand werd gebruikt om aan te geven dat je van zijn gezelschap en vriendschap genoot. In de beleefde maatschappij werd de zoutkelder in het midden van de tafel geplaatst en boven het zout zitten betekende dus dat je dicht bij je gastheer zat en, bijgevolg, in een gunstige positie. Trollope gebruikte zout, het zout van de jeugd, om geestdrift aan te duiden. En dan hebben we natuurlijk nog het Bijbelse zout der aarde en nog veel meer andere toepassingen.
In boek 23 van zijn Naturalis Historia vertelt Plinius de Oudere het verhaal van Mithridates de Grote die in een poging een moordaanslag te voorkomen een wondermiddel ontwikkelde dat werkzaam was tegen alle bekende giftige stoffen. Hij nam zijn drankje dagelijks – volgens Plinius bestond het uit meer dan 50 verschillende toevoegingen, elk getest op hun werkzaamheid op gevangenen, die werden vermalen tot een poeder en verwerkt tot een kauwtablet dat hij addito salis grano, met een korreltje zout, innam. Het staat vandaag bekend als het mithridaat, hoewel niet duidelijk is wat het was en of het effectief was.
Wat er over is van klassieke teksten is te danken aan toeval en de ijver (of anders) van scribenten, vaak monniken, die als onderdeel van hun dagelijkse taken manuscripten overschreven. Zij waren berucht om hun onnauwkeurigheid – ik heb een deel van mijn derde jaar aan de universiteit doorgebracht met het vergelijken van versies van dezelfde tekst om te proberen te ontcijferen wat het origineel was – en vaak waren zij geneigd hun eigen gedachten of de zeden van die tijd in de teksten te introduceren. En dat is waarschijnlijk wat we hier hebben.
Middeleeuwse theorieën waren dat Plinius sceptisch was over de waarheidsgetrouwheid van het Mithridatische verhaal en het rapporteerde met de rijder om het met een korreltje zout te nemen. Het is onwaarschijnlijk dat dit juist is, ten eerste omdat korreltje zout in de Romeinse literatuur geen signaal schijnt te zijn geweest om op je hoede te zijn voor wat er gezegd werd. Als hij werkelijk de bedoeling had de lezer te waarschuwen, zou Plinius waarschijnlijk iets actuelers hebben gebruikt. Ten tweede is de Latijnse uitdrukking die met ons idioom wordt geassocieerd een stukje middeleeuws Latijn, cum grano salis, dat vrijwel zeker niet in de oorspronkelijke tekst voorkwam.
Het figuurlijk gebruik van de uitdrukking dateert van minstens de 17e eeuw. John Trapp’s Commentary on the Old and New Testaments, gedateerd 1648, bevat de zin, “this is to be taken with a grain of salt”. De variant, pinch, is een veel modernere variant, die waarschijnlijk voor het eerst in druk verscheen in 1948, ironisch genoeg, in een boek over de Romeinse geschiedenis, F R Cowell’s Cicero and the Roman Republic: “Cicero and his friends took more than the proverbial pinch of salt before swallowing everything written by these earlier authors”.
Natuurlijk is een snuifje meer dan een korreltje. We zijn tegenwoordig veel spilzuchtiger.