Wat is er met het Latijn gebeurd?
Je weet waarschijnlijk wel dat de Romeinen Latijn spraken. U weet waarschijnlijk ook dat de Italianen afstammen van de Romeinen.
Maar als u beide talen hebt bestudeerd, zult u hebben gemerkt dat ze nogal van elkaar verschillen.
Hoe is Latijn in de loop der jaren Italiaans geworden? Waarom is Latijn zo veranderd en is het het Italiaans geworden dat we nu kennen? Wanneer sprak men geen Latijn meer – en waarom? Ontdek met ons de geschiedenis van het Italiaans leren.
Het blijkt dat er in de loop van 2000 jaar veel kan gebeuren. Hopelijk vindt u in dit artikel de antwoorden die u zoekt.
De geschiedenis van het Latijn: The Origins of the Language
Latijn stamt af van de Italische talen. De Italische talen werden over het algemeen gesproken in wat nu Italië is.
Latijn was nooit de enige taal die in de streek gesproken werd. In feite woonden er in het hele gebied veel verschillende volkeren en talen.
Laten we teruggaan naar de 6e eeuw v.Chr.
Het Italiaanse volk waar we in geïnteresseerd zijn, woonde in het midden en zuiden van Italië. In die tijd stond deze regio bekend als Latium. In dit gebied ligt tegenwoordig het Vaticaan.
De Italische talen zijn, net als bijna alle talen die in Europa worden gesproken, lid van de Indo-Europese taalfamilie. Dit omvat veel talen die sindsdien zijn verdwenen, evenals talen zoals Italiaans, Frans, Portugees, Spaans en Roemeens.
Het moet worden opgemerkt dat, hoewel de Italische talen werden gesproken rond wat we nu Italië noemen, de sprekers van de Italische talen niet oorspronkelijk uit Italië kwamen.
Volgens historici emigreerden ze rond 1500 n.Chr. vanuit de Balkan. Sommige specialisten denken dat de groep die Italië voor hen bezette, de Liguren waren, waarvan men denkt dat het een Italo-Keltisch volk is.
Vóór de stichting van Rome in 753 n.Chr. denkt men dat de Italische talen sterk werden beïnvloed door Grieken en Esten.
Toen Rome eenmaal was gesticht, werd het enorm belangrijk voor de verspreiding van de Latijnse taal in de regio. Latijn erfde 6 van de 8 grammaticale gevallen van de Indo-Europese talen.
Waaronder:
-
De Genitief: gebruikt voor bezit
-
De Vocatief: gebruikt om mensen aan te spreken of te roepen
-
De Accusatief: Gebruikt voor het lijdend voorwerp van het werkwoord
-
De Datief: Gebruikt voor zelfstandige naamwoorden die aan of voor iets zijn
-
De Ablatief: gebruikt bij zelfstandige naamwoorden die door, met of van iets zijn
-
De Nominatief: gebruikt voor het onderwerp van het werkwoord
Klassiek Latijn en Vulgair Latijn
Voordat we het over Klassiek en Vulgair Latijn hebben, moeten we eerst kijken naar het Oud Latijn dat gesproken werd tot ongeveer de 1e eeuw voor Christus.
Old Latijn: evolutie en verval
Na de stichting van Rome en zijn expansie begon het Latijn zich over de bezette gebieden te verspreiden.
Dankzij de kolonisatie bereikte het de grenzen van West-Europa, Klein-Azië en Noord-Afrika.
Vind en begin met het volgen van Italiaanse lessen Edinburgh.
In de 3e eeuw v.Chr. was Latijn de officiële taal van de Romeinse Republiek. Het werd gebruikt door de Romeinse overheid en voor wetgeving, politiek en godsdienst. Hoewel het naast de Griekse dialecten bestond, nam het Latijn snel de overhand over de andere talen. Dit kwam doordat de leiders hun volk verboden Grieks te spreken ten gunste van het Latijn.
Klassiek Latijn beleefde zijn bloeiperiode tussen 75 v. Chr. en 14 n. Chr. toen de Latijnse literatuur een belangrijke rol speelde bij de verspreiding ervan. De twee eeuwen die volgden, zouden de zilveren eeuw van het Klassiek Latijn genoemd kunnen worden.
Hoewel Rome verantwoordelijk was voor de verspreiding van het Latijn, leidde de val van het West-Romeinse Rijk tot de neergang ervan.
Hoe kwamen we van het Klassiek Latijn in het Vulgair Latijn?
Voordat de Hunnen uit het Oosten arriveerden en migratie naar het Westen afdwongen, was het Romeinse Rijk aan het verzwakken. In de 5e eeuw namen Germaanse volken delen van Italië in bezit. Het Oost-Romeinse Rijk, ook bekend als het Byzantijnse Rijk, overleefde de aanvallen en de Griekse cultuur begon zich te verspreiden.
Hoewel het Latijn slechts matig afnam. Latijn is taai. Het kan tegen een stootje. We zouden kunnen zeggen dat het Latijn niet verdween, maar veranderde toen het in contact kwam met andere talen (zoals de Germaanse talen).
Daarnaast werd het klassieke Latijn gebruikt door leiders, intellectuelen en schrijvers. De kolonisten en soldaten daarentegen spraken het Latijn van het volk, dat gewoonlijk Vulgair Latijn wordt genoemd. Denk maar aan het verschil tussen het standaard Engels – dat gebruikt wordt door politici en academici en in geschreven teksten – en de taal die wij in werkelijkheid spreken: er is nogal een verschil.
Vulgair Latijn
Vulgair Latijn heeft aanleiding gegeven tot een aantal verschillende talen: de Romaanse talen en het Italiaans, met name.
Terwijl het Klassieke Latijn al in de 2e eeuw in verval raakte, werd het minder belangrijk, terwijl voor het Vulgair Latijn het omgekeerde gold. Schriftgeleerden en klerken begonnen namelijk burgerlijke en religieuze documenten te herschrijven in het Vulgair Latijn, dat het Klassiek Latijn zou overnemen.
Het Klassiek Latijn (dat niet door het volk werd gebruikt) verloor zijn glans toen het keizerrijk ineenstortte. Omdat de verbindingen tussen Rome en de andere steden gecompliceerd waren, begon het gebied taalkundig te scheuren, omdat er geen gestandaardiseerde vorm van de taal was die de mensen konden gebruiken. De Romeinen zorgden er echter wel voor dat het Latijnse alfabet algemeen gebruikt werd en tegenwoordig wordt het gebruikt door tonnen talen over de hele wereld.
Latijn tot de Renaissance
Met de komst van nieuwe volkeren door de eeuwen heen, veranderde en evolueerde het Latijn.
In de 5e eeuw werd Italië overspoeld door de Ostrogoten. In de 6e eeuw probeerden de Longobarden het. De Franken, onder het bewind van Karel de Grote, kwamen naar Italië in de 8e eeuw. We moeten ook vermelden dat Zuid-Italië onder controle stond van het Byzantijnse Rijk en de Moslims.
Door het grote aantal verschillende culturen kon de taal nieuwe termen aannemen.
Middeleeuws Latijn
Tussen de 9e en de 14e eeuw was er Middeleeuws Latijn. Hoewel Latijn steeds minder populair werd, gebruikten priesters en intellectuelen het nog steeds. Zij voegden nieuwe termen uit het Hebreeuws en het Grieks toe.
En zo zag je in de Middeleeuwen een vreemd fenomeen waarin, terwijl niemand de taal echt sprak – men sprak eerder de regionale afleidingen van het Latijn – de Kerk en het Heilige Roomse Rijk (de macht van Karel de Grote) de taal gebruikten in al hun officiële correspondentie en verslagen. In feite bevorderde Karel de Grote het gebruik van de Latijnse taal en literatuur in wat bekend werd als de Karolingische Renaissance.
Dientengevolge verspreidde de “dode” taal zich in gebieden die nooit een geschiedenis hadden gehad van Latijn spreken, zoals de Duitse staten. Dit was te wijten aan het feit dat het Heilige Roomse Rijk waarover Karel de Grote regeerde nieuwe staten veroverde – en dus werden ambtenaren en autoriteiten in zijn uitgebreide koninkrijk verplicht de wensen van de keizer te volgen.
Tijdens deze periode was de aard van het Latijn echter aan het veranderen: De Latijnse grammatica, uitspraak, zinsbouw en woordenschat veranderden door de verschillende gebruikers, het contact met de volkstaal en de verschuiving naar meer duidelijkheid, zoals het gebruik van het voorzetsel.
Renaissance Latijn
Tijdens de Renaissance (tussen de 14e en de 16e eeuw) zien we de ontwikkeling van een culturele kracht die bekend staat als het Renaissance humanisme.
Dit was een beweging – in overeenstemming met het bredere project van de Renaissance van de “wedergeboorte” van klassieke vormen – die veel aandacht besteedde aan de studie van de klassieke oudheid. Veel van degenen die betrokken waren bij de beweging – zoals Petrarca, Boccaccio, en Bracciolini – waren verzamelaars van antieke manuscripten, en ze stonden bekend om het promoten van klassieke modellen voor de kunst en literatuur van die tijd.
Het Latijn dat zij bestudeerden en propageerden werd echter tegenover het Middeleeuws Latijn gesteld: zij hielden niet zozeer van het toenmalige Latijn met al zijn veranderingen en ontwikkelingen als wel van het “eigenlijke” Latijn dat door de oude Romeinen werd gesproken. Zij keken bijvoorbeeld naar schrijvers als Cicero en Vergilius als hun modellen.
Het belang van deze beweging kan niet worden overschat – in heel Europa werd Latijn onderwezen in de humanistische stijl. Je vindt mensen als Shakespeare en Christopher Marlowe die het Latijn van Vergilius moesten leren in Londen.
Deze taal kwam bekend te staan als Renaissance Latijn – en, hoewel het nooit door het volk als zodanig werd gesproken, werd deze taal geschreven door diplomaten, kunstenaars, politici en filosofen gedurende de gehele periode.
>
De geboorte van het Italiaans
We weten dat de Italiaanse taal die we nu kennen op een gegeven moment is voortgekomen uit het geschreven en gesproken Latijn.
Placiti Cassinesi
De vroegste documenten die we hebben van geschreven Italiaans komen uit de late tiende eeuw – en ze zijn nogal prozaïsch. Het zijn juridische documenten over een geschil tussen enkele kloosters en een landeigenaar ongeveer vijftig mijl ten zuiden van Rome.
In plaats van in het Latijn – waarin de meeste andere juridische documenten in die tijd nog werden geschreven – zijn deze teksten, bekend als de Placiti Cassinesi, geschreven in een volkstaal. Zij wijken duidelijk af van de Latijnse grammatica, met andere spellingen en zinsbouw en nieuwe woorden. Het dialect waarin ze geschreven zijn, ontwikkelde zich rechtstreeks uit het vulgair Latijn dat we hierboven bespraken.
De Renaissance en de Italiaanse volkstaal
We kunnen wijzen op de Renaissance en Florentijnse schrijvers als Dante, Boccaccio en Petrarca als een belangrijk keerpunt in de dood van het Latijn als de cultuurtaal in Europa.
Terwijl deze schrijvers de klassieke cultuur en het Latijn promootten als modellen en maatstaven voor literaire kwaliteit – en hoewel zij ook in het Latijn schreven – waren deze schrijvers ook de eersten die poëzie in de volkstaal componeerden, dat wil zeggen in de plaatselijke taal.
Dante’s De Goddelijke Komedie
Dankzij zijn werk De Goddelijke Komedie is Dante een van de voorvaderen van Italië. De Florentijnse schrijver wilde door iedereen begrepen worden en niet alleen door de elite – en dit werk was een van de eerste gedichten ooit geschreven in iets dat Italiaans heette.
Wie schreef in het Florentijns, een sub-dialect van het Toscaanse dialect, en leende woorden uit het Latijn, Frans, Lombardisch, en Provençaals. Zijn doel was te laten zien dat de alledaagse taal net zo edel was als het Latijn – en zijn werk De vulgari eloquentia (ironisch genoeg een verdediging van de waarde van de volkstaal geschreven in het Latijn) verklaarde zijn besluit.
Zijn gok loonde de moeite want een aantal andere dichters volgde in zijn voetsporen – waaronder Petrarca. En geïnspireerd door deze volkstaal poëzie, stapten schrijvers in heel Europa ook af van het Latijn: Geoffrey Chaucer en John Gower als voorbeelden.
Het eerste Italiaanse woordenboek
Het ‘Italiaans’ als zodanig bestond op dat moment echter nog lang niet. Dante schreef in een dialect – op een schiereiland waar bijna duizend van zulke dialecten bestonden.
Dat was pas in 1612 toen het eerste Italiaanse woordenboek werd gepubliceerd, door een instituut in Rome dat de Academia della Crusca heette. Hun Vocabolario degli Accademici della Crusca, een van de eerste woordenboeken ter wereld, was een poging om het Florentijnse dialect (de taal waarin Dante schreef) te formaliseren en dit werd vervolgens de basis voor het standaard Italiaans.
Omdat Florence zo’n belangrijke stadstaat was vanaf de tijd van Dante tot in de zeventiende eeuw, was het dit Toscaanse dialect dat het meest invloedrijk bleek te zijn in de ontwikkeling van de Italiaanse taal. Tot op de dag van vandaag is het Italiaans op dit dialect gebaseerd – net zoals het ‘standaard’ Engels gebaseerd is op het dialect dat rond Londen gesproken werd in de tijd van Chaucer.
Modern Italiaans
In 1861, toen Italië eindelijk als land verenigd werd, sprak nog maar 2,5% van de bevolking Italiaans. Iedereen sprak nog steeds regionale dialecten.
Toen het land een politieke unie werd, werd ‘Italiaans’ de taal van de staat – en dus de gemeenschappelijke taal van de mensen op het schiereiland.
Dacht wordt dat Alessandro Manzoni’s roman The Betrothed, gepubliceerd in 1827, de basis legde voor het moderne Italiaans.
Verleid om Italiaanse lessen bij mij in de buurt in google te typen?
Hoe komt het dat de katholieke kerk nu Latijn spreekt?
Beetje bij beetje werd Latijn de taal van de religie in plaats van de taal van het volk. Terwijl wij na de 16e eeuw de term Nieuw Latijn (of Neo-Latijn) gebruiken om het Latijn aan te duiden dat in de internationale wetenschap wordt gebruikt, gebruiken wij “Kerkelijk Latijn” om het Latijn aan te duiden dat door de katholieke kerk wordt gesproken.
Maar nu wordt Latijn alleen nog in het Vaticaan als officiële taal gesproken. De reden hiervoor is dat de Kerk in de Middeleeuwen een van de belangrijkste promotors was van Latijn als taal. Een van de eisen van de Reformatie in de zestiende eeuw was dat kerkelijke plechtigheden in de volkstaal zouden worden gehouden.
In de rooms-katholieke kerk is dan ook een sterke gehechtheid aan het Latijn te zien. Pas in de jaren zestig stond de kerk toe dat de mis werd opgedragen in andere talen dan het Latijn! Maar zelfs nu nog worden alle officiële documenten in het Latijn geschreven.
Interessant genoeg spreken ze in het Vaticaan Latijn, maar de uitspraak is gebaseerd op het Italiaans – dus ze zijn misschien niet zo verschillend als het lijkt!
Is Latijn ooit echt uitgestorven?
Het antwoord op deze vraag is ja en nee – en het is erg moeilijk om een precies moment aan te wijzen waarop het definitief is uitgestorven. Geleerden maken het nuttige onderscheid tussen uitgestorven talen – die niemand meer spreekt – en dode talen, die geen inheemse gemeenschap meer hebben die ze spreekt. In die zin is Latijn een dode taal, maar wel een die al heel lang dood is.
De geschiedenis van het Latijn is er veeleer een van verandering: de bevolkingsgroepen die de taal spraken veranderden, de Latijnse uitspraak en grammatica veranderden en het Latijn werd in de loop van de geschiedenis sterk gemanipuleerd en hervormd door de grillen van verschillende intellectuele stromingen.
Maar Latijn is duidelijk nooit uitgestorven – niet op dezelfde manier als talen als het Etruskisch of het Fenicisch, bijvoorbeeld. Het is veeleer een taal gebleven – althans een taal die wordt bestudeerd en erkend – dankzij het voortdurende respect, om niet te zeggen de adoratie, van de Europese cultuur voor de klassieke cultuur van het oude Rome.
In de loop van de geschiedenis hebben culturele bewegingen en politieke machten getracht hun eigen cultuur en gezag te legitimeren door een beroep te doen op de herinnering aan het oude Rome. Zo koos het Heilige Roomse Rijk zijn naam om terug te grijpen op die oude cultuur – en het is geen verrassing dat het Karel de Grote was die zo’n invloed had op de heropleving van de taal.
Evenzo trachtten figuren tijdens de Renaissance in Italië hun artistieke werken meer gezag te geven door terug te keren naar de modellen van de antieke cultuur – en dit bracht op zijn beurt het Latijn terug in het centrum van de artistieke produktie.
De aandacht voor het oude Rome bleef nog lang daarna bestaan – de Romeinse architectuur vormde de inspiratie voor steden als Edinburgh tot ver in de negentiende eeuw. Met een dergelijke aandacht voor de cultuur van de oudheid is het zeer onwaarschijnlijk dat het Latijn ooit volledig zal uitsterven.
U zou ook kunnen kijken naar de geschiedenis van het Hebreeuws, een taal die met succes uit de dood werd teruggehaald toen de staat Israël haar als officiële taal aannam.
Voorbeelden van Italiaanse woorden die lijken op Latijn
Het Latijn heeft nog steeds een enorme invloed op de Italiaanse woordenschat.
Om ons punt te bewijzen, hebben we een lijst samengesteld van een paar Latijnse termen en hun bijna-identieke Italiaanse tegenhangers.
Hier is een niet-uitputtende lijst, met het Italiaans eerst vermeld, gevolgd door de Latijnse wortel en de Engelse vertalingen:
| Italiaans | Latijn | Engels |
| Accelerare | Accelerare | Accelerate |
| Biblioteca | Bibliotheca | Bibliotheek |
| Calamità | Calamitas | Calamiteit/Ondergang |
| Diploma | Diploma | Diploma |
| Enciclopedia | Enciclopedia | Encyclopaedia |
| Fondamentale | Fundamentalis | Fundamental |
| Gladiatore | Gladiator | Gladiator |
| Indeterminato | Indeterminatus | Onbepaald |
| Lacrima | Lacrima | Tear |
| Maggiordomo | Major domus | Butler |
| Negoziatore | Negotiator | Negotiator |
| Occasionare | Occasionari | Cause |
| Pacificazione | Pacifiicatio | Pacificatie |
| Querimonia | Lamentation |
Het zijn tonnen uitdrukkingen in het Latijn die hun weg hebben gevonden naar het Engels, ook.
Waarom nog Latijn leren?
Mensen leren vandaag de dag nog steeds Latijn, en niet alleen degenen die in de katholieke kerk werken, noch degenen die hebben gekozen voor een studie klassieke geschiedenis of de geschiedenis van middeleeuws of vroegmodern Europa.
Kinderen krijgen op veel scholen nog steeds Latijn onderwezen. Het meest bekend zijn de kinderen op openbare scholen, maar ook op openbare scholen is het niet ongewoon. Als u tot deze groep behoort, zou u baat kunnen hebben bij een leraar Latijn.
Als u niet tot deze groep behoort, zou u zich kunnen afvragen waarom u ooit de moeite zou nemen Latijn te leren. Maar we hebben u al verteld dat Latijn nog niet is uitgestorven – en dat het vaak van pas komt.
Als je van de Italiaanse cultuur en de lingua italiana houdt, kun je zien hoe Latijn je kan helpen je Italiaanse lessen beter te begrijpen (en ook een aantal Engelse woorden). Het kan je helpen Italiaans te leren op school of in privélessen of online Italiaans te leren – en het zal je helpen te begrijpen waarom bepaalde regels in de taal te vinden zijn, aangezien je zult merken dat alle onregelmatige aspecten van de taal rechtstreeks uit het Latijn komen.
Maar het kan je ook helpen om Frans, Portugees, Roemeens, alle Italiaanse dialecten – en zelfs Engels, een taal die is beïnvloed door het Latijn in een misschien verrassend grote mate te begrijpen. Als u geïnteresseerd bent in grammatica, etymologie (de geschiedenis van de betekenis van woorden), of syntaxis – zo’n beetje elk aspect van de taalkunde – is kennis van het Latijn tamelijk essentieel.
Ontwikkel uw kennis van de geschiedenis – en de geschiedenis van de literatuur
Latijnse bijlessen helpen u niet alleen met uw kennis van de taal. Maar ze kunnen u ook helpen om de oude geschiedenis beter te begrijpen.
Bij het bestuderen van Latijn kijkt u naar de belangrijkste teksten die in de taal zijn geschreven. En dat zijn toevallig ook enorm belangrijke historische documenten die ons helpen begrijpen wat er toen in de wereld aan de hand was. Je kunt de Romeinen niet in detail bestuderen – of de oudheid in het algemeen – zonder een behoorlijk goed begrip van de Latijnse taal.
Finitief dan, Latijn kennen helpt ook je begrip van literatuur. Dus als je een poëzie-nerd bent, zul je waarschijnlijk denken: waar halen we al onze literaire vormen, poëtische thema’s en bekommernissen, en motieven vandaan? Het antwoord daarop is oude literatuur – waaronder Latijn, maar ook Grieks. Dus, als je je kennis wilt ontwikkelen, is Latijn de taal om te leren.
Als je de Italiaanse cultuur in het algemeen wilt leren, moet je Latijn leren zoals het door Vergilius werd gebruikt. Leer de basis van het Italiaans met onze blog voor Italiaans voor beginners.
Een privéleraar kan u helpen de grondbeginselen van de Italiaanse taal onder de knie te krijgen:
- Italiaanse cursussen Londen
- Italiaanse lessen Glasgow
- Italiaanse lessen Birmingham