Wie was Ma Rainey, “mother of the blues”?

Wie was Ma Rainey, “mother of the blues”?

“They don’t care nothin’ about me. Alles wat ze willen is mijn stem.” Dit zijn de woorden die Ma Rainey gebruikt om haar blanke platenproducenten te beschrijven in nieuwe Netflix-film Ma Rainey’s Black Bottom, gebaseerd op het leven van baanbrekende blueszangeres Gertrude Pridgett. Met haar zorgvuldig gekapte haar, heldere make-up en handelsmerk gouden tanden – Rainey (gespeeld door Viola Davis) is een levendige figuur met een krachtige podiumpresentatie. Maar het is haar stem – en niet alleen die waarmee ze zingt – die door het verhaal heen straalt, omdat ze terugdrong tegen degenen die haar wilden controleren (namelijk haar blanke management).

“Ze kon de wereld en segregatie en uitbuiting niet controleren, maar ze kon wel controleren wanneer ze het podium opging, ze kon het publiek hoe dan ook controleren,” legt Florene Dawkins uit in een artikel voor The Guardian. “Ze betoverde hen en dat was haar controle, dat was haar macht, en ze legde haar macht in wat ze deed.”

Met wijlen Chadwick Boseman als Rainey’s ambitieuze kornettist Levee, en gebaseerd op een toneelstuk uit 1984 van de Amerikaanse toneelschrijver August Wilson, is Ma Rainey’s Black Bottom al getipt voor een Oscar. Maar wie was de echte Ma Rainey? Wij brengen u vijf feiten die u moet weten over de baanbrekende zangeres die bekend staat als de ‘moeder van de blues’…

Gertrude Pridgett werd in 1886 in Amerika geboren – of was het 1882? Er is enige onenigheid over de datum van Rainey’s geboorte, met verwarring ook over haar geboorteplaats (met verschillende bronnen suggereren Georgia en Alabama door elkaar). Rainey zelf beweerde te zijn geboren in 1886, maar volkstellingsregisters suggereren dat ze in werkelijkheid vier jaar ouder was dan dit.

Welke data en locaties je ook kiest te geloven, de feiten zijn dat Rainey een Afro-Amerikaanse vrouw was, geboren in het diepe Zuiden een generatie na de Emancipatie Proclamatie van 1863. Dat ze bekend werd als de ‘moeder van de blues’ – en daarmee aan de wieg stond van een muziekgenre dat aanleiding gaf tot de Amerikaanse jazz – is een opmerkelijk verhaal, niet in de laatste plaats omdat Rainey in haar teksten geen geheim maakte van haar biseksualiteit (waarover hierna meer). Een vrouw die haar tijd (en geboortedatum) ver vooruit was – in elke zin van het woord.

Hoewel ze haar seksualiteit nooit publiekelijk bekend maakte, is het een publiek geheim dat Rainey relaties had met zowel mannen als vrouwen. Ze werd naar verluidt betrapt op een seksuele affaire met een van haar danseressen in New York tijdens een ‘alleen voor vrouwen’-feest dat in haar woning werd gehouden. Toen buren klaagden over het lawaai van de bijeenkomst, kwam de politie om het feest te beëindigen en Rainey werd gearresteerd. Blues ster Bessie Smith, die Rainey begeleidde, zou haar uit de gevangenis hebben gehaald. “Ik geloof dat ze Bessie het hof maakte, zoals ze met elkaar praatten”, zei Rainey’s gitarist Sam Chatmon later.

• The Stonewall Riots: the flashpoint that launched the gay rights movement in the US

Rainey zinspeelde in haar muziek ook sterk op haar seksuele voorkeur. In ‘Prove It on Me Blues’, bijvoorbeeld, zingt ze: “Went out last night with a crowd of my friends / They must have been women, ‘cause I don’t like no men / It’s true I wear a collar and tie / Makes the wind blow all the while.”

Zoals haar New York Times overlijdensbericht opmerkt, “hielp Rainey bij het mainstreamen van verhalen van zwarte vrouwelijke autonomie die weinig te maken hadden met de Victoriaanse normen van de blanke samenleving. Deels betekende dat dat ze openhartig sprak over haar aantrekkingskracht op zowel vrouwen als mannen.”

Gertrude Pridgett trouwde in 1904 met haar man, William Rainey. Hij was ook zanger, en samen toerden ze als een dubbel act onder de naam ‘Ma and Pa Rainey’. Het echtpaar scheidde in 1916, waarna Rainey begon te toeren met haar eigen show, Madam Gertrude Ma Rainey and Her Georgia Smart Set.

Rainey behield haar artiestennaam ‘Ma’ na de scheiding, hoewel ze volhield dat het een afkorting was voor ‘Madame’ en niet zozeer als een moederlijke moniker. Haar tijdgenoot Danny Barker, een jazzspeler uit New Orleans, heeft gesuggereerd dat de titel respect betekende. “‘Ma’, dat betekent de top,” zei hij. “Dat is de baas, de bullebak van het huis, Ma Rainey. Zij nam de leiding. ‘Ma Rainey komt naar de stad, de baas blueszangeres.’ En je respecteert Ma.”

Hoewel Rainey niet de eerste zwarte vrouw was die zingend werd opgenomen (die eer komt toe aan Mamie Smith), was ze wel een van de allereerste. Vanaf 1923 nam ze zo’n 92 liedjes op voor uitgeverij Paramount naast bekende artiesten als Louis Armstrong, Fletcher Henderson en Thomas A Dorsey. Volgens haar overlijdensbericht in de New York Times was zij “de eerste entertainer die met succes de kloof overbrugde tussen vaudeville – de cabaret-achtige shows die zich in het midden van de 18e eeuw uit de minstrelsy ontwikkelden, en die zich grotendeels richtten op een blank publiek – en authentieke zwarte zuidelijke folkexpressie.”

Rainey was niet alleen een getalenteerde muzikante, maar liet zich ook nooit voor de gek houden. Volgens de show notes voor August Wilson’s 1984 toneelstuk Ma Rainey’s Black Bottom, beschreef platenproducer Jay Mayo Williams haar als een “gewiekste” zakenvrouw: “We hebben nooit geprobeerd haar te bedriegen,” zegt hij. Rainey bezat en beheerde ook twee speelhuizen in Columbus, Georgia: het Airdrome en het Lyric Theatre.

• Aan dezelfde kant: homoseksuelen tijdens de Tweede Wereldoorlog

Velen beschouwen Rainey als een vroeg feministisch icoon – en het is gemakkelijk te zien waarom. De vrouwelijke personages in Rainey’s liedjes – waarvan ze er veel zelf schreef – keren zich vaak tegen de traditionele genderstereotypen van die tijd. Hoewel haar teksten vaak kwesties als verlating en ontrouw beschrijven, zijn deze meestal geen reden voor emotionele instorting (in feite zijn sommige van de vrouwen zelf net zo geneigd om hun partner te bedriegen en in de steek te laten).

Het is, schrijft de geleerde en activiste Angela Davis in het boek Blues Legacies and Black Feminism (1998), typisch voor Rainey’s songs dat vrouwen “expliciet hun recht vieren om zich net zo expansief en zelfs net zo ongewenst te gedragen als mannen”. In ‘Sleep Talking Blues’, bijvoorbeeld, dreigt Rainey’s personage haar man te vermoorden als hij het waagt de naam van een andere vrouw uit te spreken terwijl hij slaapt.

• 100 women who changed the world

In een documentaire uit 2012 rekende muzikante en homorechtenactiviste Melissa Etheridge zowel Rainey als haar mentee, Bessie Smith, tot haar inspiratiebronnen. “Het waren slechte vrouwen. Ze zongen in deze clubs en ze waren de geboorte van rock-‘n-roll,” zei ze. “Ik dacht altijd dat ik zo revolutionair was toen ik uit de kast kwam, en dan hoor je Ma Rainey zingen: ‘Ik ben gisteravond uit geweest met een paar van mijn vrienden. Dat moeten vrouwen geweest zijn, want ik hou niet van mannen…’ Kom op, dit was toen niet populair om over te zingen, of iets waar ze zelfs over spraken.”

Ma Rainey’s Black Bottom is nu te zien in geselecteerde bioscopen en is op 18 december uitgebracht op Netflix

Rachel Dinning is de digitale redactieassistent bij HistoryExtra