Judicial review
Judicial review, bevoegdheid van de rechtbanken van een land om de handelingen van de wetgevende, uitvoerende en bestuurlijke machten van de regering te onderzoeken en te bepalen of die handelingen in overeenstemming zijn met de grondwet. Handelingen die strijdig met de grondwet worden geacht, worden ongrondwettig en dus nietig verklaard. De instelling van rechterlijke toetsing in deze zin is afhankelijk van het bestaan van een geschreven grondwet.
Het conventionele gebruik van de term “rechterlijke toetsing” zou nauwkeuriger kunnen worden omschreven als “constitutionele toetsing”, omdat er ook een lange praktijk van rechterlijke toetsing bestaat van de handelingen van bestuursorganen waarvoor noch is vereist dat rechtbanken de bevoegdheid hebben om die handelingen ongrondwettig te verklaren, noch dat het land een geschreven grondwet heeft. Bij een dergelijke “administratieve toetsing” worden de vermeende dubieuze handelingen van bestuurders getoetst aan normen van redelijkheid en misbruik van discretionaire bevoegdheid. Wanneer de rechter vaststelt dat betwiste administratieve handelingen onredelijk zijn of misbruik van discretionaire bevoegdheid inhouden, worden die handelingen nietig verklaard, net als handelingen die onverenigbaar worden geacht met de grondwettelijke vereisten wanneer de rechter een rechterlijke toetsing in de conventionele of grondwettelijke zin uitoefent.
Of een rechter nu wel of niet de bevoegdheid heeft om de handelingen van overheidsinstanties ongrondwettig te verklaren, hij kan hetzelfde effect bereiken door een “indirecte” rechterlijke toetsing uit te oefenen. In dergelijke gevallen spreekt de rechter uit dat een aangevochten regel of handeling niet door de wetgever kan zijn bedoeld, omdat deze in strijd is met andere wetten of gevestigde rechtsbeginselen.
Constitutionele rechterlijke toetsing wordt gewoonlijk geacht te zijn begonnen met de bewering van John Marshall, vierde opperrechter van de Verenigde Staten (1801-35), in Marbury v. Madison (1803), dat het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten de bevoegdheid had om door het Congres uitgevaardigde wetgeving ongeldig te verklaren. Er was echter geen uitdrukkelijke rechtvaardiging voor Marshalls bewering van de bevoegdheid tot rechterlijke toetsing in de feitelijke tekst van de Grondwet van de Verenigde Staten; het succes ervan berustte uiteindelijk op de uitspraak van het Hooggerechtshof zelf, plus de afwezigheid van een effectieve politieke betwisting ervan.
North Wind Picture Archives
Constitutionele rechterlijke toetsing bestaat in verschillende vormen. In landen die de Amerikaanse praktijk volgen (zoals Kenia en Nieuw-Zeeland), kan rechterlijke toetsing alleen worden uitgeoefend in concrete gevallen of controverses en alleen achteraf – dat wil zeggen dat alleen wetten die van kracht zijn of handelingen die al hebben plaatsgevonden ongrondwettig kunnen worden bevonden, en dan nog alleen wanneer het gaat om een specifiek geschil tussen procespartijen. In Frankrijk moet de rechterlijke toetsing in abstracto plaatsvinden (d.w.z. zonder dat er sprake is van een concrete zaak of een concreet geschil) en vóór de afkondiging van de wet (d.w.z. voordat de aangevochten wet in werking is getreden). In andere landen (b.v. Oostenrijk, Duitsland, Zuid-Korea en Spanje) kunnen de rechtscolleges slechts rechterlijke toetsing uitoefenen nadat een wet in werking is getreden, hoewel zij dit zowel in abstracto als in concrete gevallen kunnen doen. De grondwettelijke stelsels van rechterlijke toetsing verschillen ook in de mate waarin zij de rechter in staat stellen deze toetsing uit te oefenen. Zo zijn in de Verenigde Staten alle rechtscolleges bevoegd om een beroep wegens ongrondwettigheid in behandeling te nemen, terwijl in sommige landen (b.v. Frankrijk, Duitsland, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika) alleen gespecialiseerde grondwettelijke hoven dergelijke beroepen kunnen behandelen.
In een aantal van de grondwetten die na de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië zijn opgesteld, is de rechterlijke toetsing in verschillende vormen opgenomen. Zo werd in Frankrijk, waar de Cour de Cassation (het hoogste rechtscollege voor straf- en civiel beroep) geen rechterlijke toetsing kent, een constitutionele raad (Conseil Constitutionnel) ingesteld met een gemengd rechterlijk-wetgevend karakter; in Duitsland, Italië en Zuid-Korea werden speciale constitutionele hoven opgericht; en India, Japan en Pakistan richtten hooggerechtshoven op om rechterlijke toetsing uit te oefenen op de wijze die algemeen gangbaar is in de Verenigde Staten en in het Britse Gemenebest.
Nitot
Na de Tweede Wereldoorlog voelden veel landen sterke druk om rechterlijke toetsing in te voeren, een gevolg van de invloed van constitutionele ideeën uit de VS, met name het idee dat een systeem van constitutionele “checks and balances” een essentieel element is van democratisch bestuur. Sommige waarnemers kwamen tot de conclusie dat de concentratie van overheidsmacht in de uitvoerende macht, grotendeels ongecontroleerd door andere overheidsorganen, heeft bijgedragen tot de opkomst van totalitaire regimes in Duitsland en Japan in de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Hoewel rechterlijke toetsing vóór de Tweede Wereldoorlog betrekkelijk ongebruikelijk was, hadden aan het begin van de 21e eeuw meer dan 100 landen rechterlijke toetsing specifiek in hun grondwet opgenomen. (Dit aantal omvat niet de Verenigde Staten, waarvan de grondwet nog steeds geen melding maakt van deze praktijk.)