Slaap Hallucinaties: Kan dit een psychose zijn?
Onlangs vroeg een collega van mij om een “huis-aan-huis”-consult over een patiënt bij wie zij geen definitieve diagnose had kunnen stellen en over wie zij zich steeds meer zorgen maakte. Psychologen worden vaak door collega’s gevraagd om advies te geven over moeilijke of uitdagende diagnostische of behandelingskwesties, en dit was een van die gevallen.
De patiënte in kwestie is een 18-jarige jonge vrouw die behandeling had gezocht omdat ze zich voortdurend zorgen maakte en bang was dat haar iets vreselijks zou overkomen. Ze woonde nog thuis bij haar ouders, die zich steeds meer zorgen maakten over haar toestand. Ze was toegelaten tot een plaatselijke universiteit en had ervoor gekozen thuis te blijven wonen, ook al zouden de kosten van een verblijf op de campus geen last voor haar familie zijn geweest.
Ze was vanaf haar eerste jaar van de middelbare school steeds angstiger geworden. In die tijd uitte ze tegenover haar vrienden haar bezorgdheid over het feit dat ze de stress van een studie misschien niet zou aankunnen en voelde ze zich door haar ouders onder druk gezet om naar de beste school te gaan die ze maar kon vinden.
Haar vrienden steunden haar en niets leek haar te vreemd. Ze begon met de lessen en merkte dat deze aanzienlijk uitdagender waren dan de lessen die ze op de middelbare school had gevolgd. Dit maakte haar alleen maar gespannener en stressvoller. Naarmate ze zich meer en meer zorgen maakte over het feit dat ze niet goed zou kunnen presteren in haar schoolwerk, vond ze het steeds moeilijker om tot rust te komen en huiswerk te maken, en ze raakte bijna in paniek toen ze een examen moest afleggen.
Zoals u zich misschien kunt voorstellen, begon dit al snel een negatieve invloed te hebben op haar slaap. De slechte nachtrust werd nog verergerd door het feit dat ze vaak laat opbleef om haar huiswerk af te maken, terwijl ze ook vroeg opstond om naar school te rijden en een parkeerplaats te vinden voordat haar eerste lessen begonnen.
Van groot belang voor haar was dat ze “dingen begon te horen en te zien die er niet waren.” Dit leek meestal te gebeuren in het latere deel van de nacht, vaak tegen de ochtend. Bij minder frequente gelegenheden begon het schijnbaar kort nadat ze in slaap was gevallen.
Soms hoorde ze verschillende stemmen praten. Niet tegen haar of over haar, maar gewoon in de kamer. Ze kon niet zeggen of het vrienden of familieleden waren, maar ze kwamen haar meestal bekend voor. Ze kon zich niet gemakkelijk herinneren wat ze hadden gezegd, en meestal viel ze na een tijdje terug in een onrustige en ongemakkelijke slaap.
De emotionele kwaliteit van de stemmen leek te veranderen, en ze begon te geloven dat ze vaker boos klonken op de dagen dat ze zich het meest gestrest voelde. Ze begon ook visuele effecten te ervaren, waarbij ze dacht dat er een andere persoon bij haar in de kamer was, of dat vreemde, willekeurige, geometrische voorwerpen voor haar leken te zweven. Soms dwong ze zichzelf volledig wakker, geschokt, terwijl ze andere keren terugviel in een onrustige slaap.
THE BASICS
- Waarom is slaap belangrijk?
- Vind een slaaptherapeut bij mij in de buurt
Mijn collega had de patiënt ontmoet voor een eerste consult en een aantal aanvullende psychotherapiesessies. Ze had zich geconcentreerd op wat een groeiende gegeneraliseerde angststoornis leek te zijn die werd aangewakkerd door de intense stress van de concurrerende academische omgeving van de patiënt.
Toen de patiënte meer begon te praten over haar hallucinerende ervaringen, vooral met het verslag van auditieve hallucinaties en haar groeiende neiging om zich sociaal te isoleren, werd mijn collega steeds meer gealarmeerd en bezorgd over de ontwikkeling van een mogelijke psychose. Hallucinaties zijn ervaringen van gewaarwordingen die geen basis hebben in een of andere externe stimulus (met inbegrip van normale stimuli binnen het lichaam, zoals smaak), maar de kwaliteit hebben van echte waarneming en door de waarnemer niet kunnen worden onderscheiden als niet afkomstig uit de omgeving.
Nu, dit was geen onredelijke zorg. Psychotische stoornissen, zoals schizofrenie, ontwikkelen zich gewoonlijk vroeg in het leven en vaak op momenten van overgang, zoals het nemen van een eerste baan, het verlaten van het ouderlijk huis, toetreding tot het leger, of naar de universiteit gaan.
Ten tweede, een van de primaire positieve symptomen van schizofrenie zijn hallucinaties, vooral auditieve. Positieve symptomen zijn relatief zeldzaam bij mensen die niet de diagnose schizofrenie dragen en omvatten ervaringen zoals hallucinaties (die kunnen voorkomen in elke zintuiglijke modaliteit, maar meestal auditief zijn), wanen (sterk gekoesterde valse overtuigingen die vaak worden gebruikt om de vreemde ervaringen die de persoon heeft te verklaren), en vreemde veranderingen in de spraak die voor andere mensen moeilijk te volgen of te begrijpen kunnen zijn. Negatieve symptomen bestaan uit gebrekkige emotionele of cognitieve processen zoals gebrek aan motivatie, anhedonie, en onvermogen om sociale banden aan te gaan.
De meeste medicijnen die worden gebruikt om schizofrenie te behandelen zijn effectiever in het beheersen van de positieve dan de negatieve symptomen. Schizofrenie is een zeer uitdagende stoornis die moeilijk te behandelen is, al vroeg in het leven toeslaat, invaliderend kan zijn, de kwaliteit van leven sterk vermindert en doorgaans resulteert in een kortere levensverwachting van ongeveer 10 jaar. Het is duidelijk dat als deze patiënt de eerste tekenen van schizofrenie zou vertonen, dat zeer verontrustend zou zijn. De beste manier van handelen zou zijn om een juiste diagnose te krijgen en een behandeling te beginnen, inclusief medicatiebeheer.
Sleep Essential Reads
Aan de andere kant is er reden om te betwijfelen of dit het begin is van een psychotische stoornis. Ten eerste lijken de ervaringen zich te beperken tot de nacht en worden ze geassocieerd met slaap. Ten tweede is de patiënte zich ervan bewust dat dit ongewone ervaringen zijn en lijken ze niet echt buiten haarzelf te staan. Ten derde is zij meer sociaal geïsoleerd, maar zij heeft vriendschappen behouden en gaat door met het volgen van lessen en doet moeite om haar werk af te maken. Met uitzondering van de gerapporteerde hallucinerende ervaringen, komen de andere symptomen meer overeen met een angststoornis.
Toen we de casus bespraken, stelde ik voor een mogelijke diagnose te overwegen van hypnagogische en hypnopompische hallucinaties die zich voordeden in de context van een angststoornis met verhoogde stress, waardoor de slaap van patiënte was verslechterd en de hallucinaties waren verergerd als gevolg van de gefragmenteerde kwaliteit en onvoldoende kwantiteit van haar slaap.
Er zijn een aantal situaties waarin dit soort ervaringen voorkomen, waaronder slaapstoornissen die vergelijkbaar zijn met wat de patiënte had ervaren toen zij naar de universiteit ging, en bij aandoeningen zoals narcolepsie. Als het narcolepsie zou zijn, dan zouden deze hallucinaties een vroeg symptoom kunnen zijn, en andere, zoals overmatige slaperigheid overdag, zouden ook kunnen voorkomen.
Ik stelde voor om de patiënte of haar ouders niet te alarmeren, maar gezien de symptomen was verdere evaluatie duidelijk gerechtvaardigd. Mijn collega verwees de patiënte door voor een diagnostische evaluatie bij een psychiater en voor een slaaponderzoek om andere slaapstoornissen uit te sluiten.
Na verder onderzoek werd vastgesteld dat het niet om een schizofrene ziekte ging, en andere slaapstoornissen, zoals narcolepsie, werden uitgesloten door polysomnografie en meervoudige slaaplatentietests. De patiënte bleef in therapie voor angst en gebruikte cognitieve gedragstechnieken om de kwaliteit van haar slaap te verbeteren. Het laatste wat ik hoorde, was dat het goed met haar ging, dat ze haar eerste studiejaar met succes had afgerond en dat ze gezond sliep zonder verdere meldingen van nachtelijke hallucinaties, zowel visuele als auditieve.
DelRosso, Liegmann, & Hoque (2017) rapporteerden over een vergelijkbaar geval van een angstige adolescent die nachtelijke hallucinaties van auditieve aard had. Hun patiënte rapporteerde stemmen te horen bij het sluiten van haar ogen om te gaan slapen. Ze duurden slechts een paar minuten en leken de stemmen van familieleden of vrienden te zijn. In dit geval ervoer de patiënte aanzienlijke stress en angst in verband met de scheiding van haar ouders en het feit dat ze bij haar vader weg moest gaan wonen. Er was geen voorgeschiedenis van, of andere huidige symptomen van, een andere psychiatrische stoornis, zoals depressie, manie, of middelenmisbruik.
Zij merkten op dat over hypnogogische hallucinaties, die optreden bij het in slaap vallen, voor het eerst werd geschreven door de Franse psychiater Jules-Gabriel-Francois Baillarger in de jaren 1840. Ze zijn niet ongewoon en worden gerapporteerd door maar liefst 37 procent van de algemene bevolking. Hypnogogische hallucinaties komen vaker voor dan hypnopompische, die optreden bij het ontwaken. Beide zijn meestal visueel van aard, maar kunnen ook auditief of tactiel zijn. Ze worden meestal in verband gebracht met slapeloosheid, onvoldoende slaap en narcolepsie. Gewoonlijk verdwijnen deze slaapgerelateerde hallucinaties na verloop van tijd.
Medische en psychiatrische evaluatie kan nodig zijn bij sommige patiënten, omdat de volledige differentiaaldiagnose andere psychiatrische stoornissen (schizofrenie, bipolaire stoornis, borderline persoonlijkheidsstoornis en posttraumatische stressstoornis), middelengebruiksstoornissen, medische stoornissen (migraine, dementie, epileptische aanvallen en neoplasma) en andere slaapstoornissen (narcolepsie en REM-slaapgedragsstoornis) omvat.
De typische behandelingen voor slaapgerelateerde hallucinaties zijn het verhogen van de hoeveelheid slaap; als er onvoldoende slaap is geweest, cognitieve gedragstherapie en ontspanningstechnieken. Als u of iemand die u kent last heeft van onverklaarbare slaapgerelateerde hallucinaties, is er hoop en kunt u beginnen met het bespreken van deze klachten met uw huisarts.