De Dromaeosauridae
 |
 Omwille van hun nauwe verwantschap met vogels, kunnen dromaeosaurussen zoals Velociraptor veren gehad hebben. © Michael Skrepnick. |
Dromaeosauriërs vormen een kleine clade van de theropode dinosauriërs die een aantal sterk afgeleide kenmerken vertonen die zij allen gemeen hebben, met name modificaties van de voorpoot die een flexibele grijpfunctie mogelijk maken (men denkt dat deze gemodificeerd is om de “vliegslag” van de vogel te creëren).Volgens de huidige opvattingen zouden de vogels ergens in het Jura een gemeenschappelijke voorouder hebben gedeeld met de dromaeosauriërs; de Dromaeosauridae worden daarom de zustergroep van de clade Aves genoemd (waartoe alle vogels behoren). Het kan zelfs zijn dat de voorouders van de vogels in deze groep liggen, wat hen ook tot dromaeosauriërs zou maken, maar dit staat helemaal niet vast.
De raptors
De dromaeosauriërs waren wat in de volksmond (vooral in Jurassic Park) de “raptors” worden genoemd; een groep fascinerende schepsels. “Raptor” is geen technische term die door wetenschappers wordt gebruikt om deze dieren te beschrijven; er bestaat reeds een groep vogels die de raptors worden genoemd (deze groep omvat de adelaars en andere jagers). De naam van de clade, Dromaeosauridae, wordt verkozen boven “raptors”. De dromaeosauriërs waren kleine (ter grootte van een wolf) tot grote (tot 30 voet lang!) theropoden die gespecialiseerde kenmerken hadden zoals een goed ontwikkelde slagtand op hun tweede pedale phalanx (teen) (zie foto hieronder), een verstijfde staart die mogelijk fungeerde als een dynamische stabilisator, en grote grijpmanus (handen). Ze waren goed uitgerust met klauwen, gespierde tandkaken, en een beweeglijk lichaam. Sinds hun ontdekking wordt aangenomen dat deze dromaeosauriërs actieve, woeste roofdieren waren en zij hebben een invloed gehad op de revolutie in de opvattingen van moderne paleontologen over het metabolisme vaninosauriërs en de oorsprong van vogels.
Het skelet van Velociraptor. © Michael Skrepnick.
Wie waren ze? Hoe zagen ze eruit? Laten we eens kijken naar een paar interessante exemplaren:
 Tenboven naderen twee Deinonychus een kudde tenontosaurussen. Boven vallen ze aan en halen hun prooi neer. © Michael Skrepnick. |
|
Deinonychus antirrhopus: Ongetwijfeld het belangrijkste dinosaurusfossiel dat ooit is ontdekt. De beschrijvingen van Deinonychus (“verschrikkelijke klauw”) door Dr. J.H. Ostrom (van de Yale Universiteit) uit 1969 en 1976 hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de herwaardering van de activiteitsniveaus van de dinosauriërs. Ostrom zag de opvallend gespecialiseerde aanpassingen die aanwezig waren in Deinonychus en stelde voor dat dit geen “trage hagedis” was, maar een actief, behendig roofdier dat alle vier de ledematen en zijn kaken gebruikte om een prooi te onderwerpen. Hij zag ook overeenkomsten met moderne vogels en is tot op de dag van vandaag een vooraanstaand voorstander van verwantschap van de dromaeosauriër met vogels. Een van zijn uitmuntende studenten, Dr. R.T. Bakker, werd de meest vurige aanhanger van Ostrom’s ideeën, en is een van de meest controversiële figuren in de paleontologie geweest; grote stappen makend om de studie van dinosaurussen nieuw leven in te blazen en het gesprek tussen zulke onderzoekers te stimuleren. Deinonychus is ook gevonden als fossiel in kleine groepen die gedood schijnen te zijn bij het aanvallen van Tenontosaurus tilletti, een grotere orithischiandinosaurus. Dit wordt beschouwd als mogelijk bewijs van roedel-georiënteerd roofgedrag; wat leidt tot de speculatie dat deze dinosaurussen ook tamelijk intelligente, sociale dieren waren.
Deinonychus antirrhopus was ongeveer 3 meter lang en woog ongeveer 80 kilo; ongeveer de grootte van een jaguar of een bergleeuw. Hij is gevonden in vroeg-Krijt afzettingen in Noord-Amerika.
Velociraptor mongoliensis: Velociraptor (“snelle grijper”) is bekend van een paar goed bewaarde overblijfselen van Laat-Krijt formaties uit Mongolië; een ervan werd gefossiliseerd op het moment dat hij Protoceratops andrewsi doodde, een kleine ceratopsi eninosaurus (afgebeeld onderaan de theropode tentoonstelling).Het schijnt dat een zandstorm in de Mongoolse woestijn de twee dinosaurussen bedolven heeft; de Velociraptor had de Protoceratops gedood met zijn klauwen, maar zijn voorpoot zat vast in de bek van de Protoceratops, zodat hij niet kon ontsnappen en gestikt werd.Een van de meest verbazingwekkende en dramatische fossiele vondsten ooit.
In tegenstelling tot Jurassic Park was de Velociraptor geen groot dier; hij was ongeveer 1,8 m lang en woog ongeveer 45 kg; ongeveer de grootte van een grote hond of wolf.
Utahraptor kirklandi: Tijdens de opnamen van de film Jurassic Park werden echter fragmenten van een groot dromaeosaurusskelet gevonden in Utah. Een studie verkondigde dat de reuzenraptor uit de film was gevonden; dit dier leek de perfecte grootte te hebben voor zo’n schepsel.Reuzendromaeosaurussen zijn recent gevonden in Argentinië, Japan, en elders in Azië, zodat we weten dat er waarschijnlijk verschillende soorten dromaeosaurussen waren van ongeveer de grootte van de Jurassic Park schurken, en zelfs groter!
De Verschrikkelijke Klauw
 De voet van Deinonychus vergeleken met die van een moderne duif (niet op schaal). © Michael Skrepnick. |
|
De “dodende klauw” van dromaeosaurussen is een ongelooflijke structuur die nuttig is voor precies dat: doden. Hij werd normaal van de grond gehouden tijdens de voortbeweging, maar wanneer de spieren van de tenen zich samentrokken, zwiepte de klauw snel naar beneden. De hoek tussen de basis en de punt van de klauw maximaliseerde de overdracht van krachten van de poot naar de punt van de klauw, wat een krachtige slag mogelijk maakte die in staat was om een prooi snel te ontleden. Hoewel er geen afdoend bewijs voor is, is gesuggereerd dat dromaeosaurussen op grote prooien konden springen en alle vier de ledematen gebruikten om wonden in hen te scheuren. Echt een voorbeeld van evolutie die een moordmachine voortbrengt. Dromaeosauriërs waren waarschijnlijk niet de snelste dinosauriërs omdat dromaeosauriërs vrij grote femora (dijbeenderen) hebben; ornithomimiden waren waarschijnlijk het snelst (zie onze dinosaurus-snelheden-tentoonstelling voor meer informatie), maar overtuigend bewijs ontbreekt in elk geval. Er is wel beweerd dat dromaeosauriërs qua roofgedrag leeuwen waren, met een voorkeur voor hinderlagen, snelle achtervolgingen met gebruikmaking van hun grote wendbaarheid, en roedeltactieken. Dit is natuurlijk speculatie; we kunnen niet echt weten hoe dromaeosaurussen waren, maar we kunnen wel veel plezier beleven aan het speculeren. Nieuwe vondsten van dromaeosaurusspecimens in de laatste jaren zullen ons hopelijk meer vertellen over deze vreemde en opwindende dinosaurussen.
Laten we eens kijken naar vogels.
