BugBitten
De parasiet
Nauw verbonden met Kerstmis, maretak is de gemeenschappelijke naam voor de parasitaire bloeiende planten die behoren tot de orde Santalales en er zijn vele soorten maretak. De plant groeit op een groot aantal bomen, maar meestal op appelbomen, waardoor de groei van de boom wordt belemmerd en hij vaak sterft.
Zaad van de maretak wordt door vogels, zoals de mistellijster, doorgegeven van besmette bomen naar nieuwe gastheren. Wanneer een maretakzaadje voor het eerst ontkiemt, is het helemaal niet parasitair, en de embryo’s die zich uit een zaadje ontwikkelen, groeien naar de stam van de boom toe. De rudimentaire wortelpunt van een embryo dringt door tot in de schors en groeit naar het geleidende weefsel. Dit kan jaren duren en gedurende die tijd is de maretak volledig afhankelijk van zijn eigen fotosynthese. Zodra de wortels echter het geleidende weefsel bereiken, komt het parasitaire karakter van de maretak aan het licht.
Aangezien maretakken ook het vermogen tot fotosynthese bezitten, maakt dit hen technisch gezien tot hemiparasieten, hoewel het niveau van fotosynthese bij sommige soorten zo laag is dat het gebruik van de term louter academisch is. Andere soorten daarentegen fotosynthetiseren actief en produceren groene bladeren die zo sterk kunnen groeien dat de maretakbladeren het volledige ‘bladerdek’ van zijn gastboom vormen, waardoor de boom niet meer dan een watertoevoerkanaal wordt.
De paradox
Dus, als de maretak zoveel boomsoorten schaadt, vraag je je misschien af waarom hij dan zo’n goed publiek imago heeft? Waarom roepen we niet op tot de uitroeiing ervan, zoals we dat doen met andere parasieten? De uitroeiing van deze parasiet is toch zeker een garantie voor het voortbestaan van zoveel bomen, die de bron zijn van voedsel, huizen en niet te vergeten koolstofdioxideputten voor de rest van de biosfeer? Waarom voeren sommige mensen zelfs campagne om maretakkenhabitats te redden? Er zijn twee belangrijke redenen: de ene is de culturele band met de maretak en de andere is het wetenschappelijk belang ervan.
Mistletoe en mythologie
Zoals bij malaria is het verhaal van de maretak al millennia lang met de menselijke geschiedenis verweven. In tegenstelling tot malaria is de maretak echter geromantiseerd en diep geworteld in de mythologie en folklore van verschillende culturen. In de Noorse mythologie maakt Loki uit maretak het wapen waarmee hij Baldr, de zoon van Frigg en Odin, doodt. Er wordt gezegd dat de tranen van Frigg de bessen van de maretak vormden. In de Griekse mythologie wordt een tak maretak door Aeneas, de stichter van Rome, gebruikt om veilig in en uit de onderwereld over te steken. In de oude druïdenleer zou de maretak vereerd zijn en deel uitmaken van het ritueel van eik en maretak dat Plinius de Oudere beschrijft, waarbij maretak met een gouden sikkel van een eik werd gekapt om te worden gebruikt als onderdeel van verschillende geneeskundige praktijken en rituelen – deze specifieke legende gaat gewoon voorbij aan het feit dat maretak zelden aan eikenbomen groeit. In de Middeleeuwen evolueerde het beeld van de maretak en werd hij in verband gebracht met vruchtbaarheid en vitaliteit, en tegen de Victoriaanse tijd werd de plant stevig omarmd als onderdeel van de hele kersttraditie.
Wetenschappelijke verdiensten van maretak
Het is moeilijk om eeuwenoude denkbeelden te doorbreken en mensen zover te krijgen dat ze de geliefde maretak de rug toekeren, maar misschien willen we dat niet. Dit brengt me bij de tweede reden waarom de maretak niet wordt verafschuwd: het belang van de maretak in de ecologie, het natuurbehoud en mogelijk de geneeskunde.
Mistletoe is onlangs erkend als een keystone species, wat betekent dat hij een onevenredig grote invloed heeft op zijn habitat en een cruciale rol speelt bij het ondersteunen van de wilde dieren die in zijn ecosysteem voorkomen. Ironisch genoeg onttrekt de maretak weliswaar voedingsstoffen aan zijn gastheer, maar is hij zelf ook een bron van voedsel voor vogels en andere dieren die de bladeren en bessen eten. Het is ook een belangrijke nestplaats voor vogels en kleine dieren.
Hoe vreemd het ook mag lijken, van maretak is bovendien aangetoond dat hij helpt bij de zaadverspreiding in een van zijn gastheren, de jeneverbes, waarbij het aantal jeneverbessen dat succesvol ontkiemt met een factor tien tot vijftien toeneemt. Dat komt omdat de maretak een veel grotere aantrekkingskracht uitoefent op vogels en andere dieren (de verspreiders) dan de boom zelf. Natuurlijk betekenen meer jeneverbesscheuten meer potentiële gastheren voor de maretak, dus ook hier zijn er voordelen voor de maretak.
Mistletoe is ook belangrijk voor het natuurbehoud. Met name de maretak wordt in Groot-Brittannië bedreigd, dus het vermeerderen of behouden van maretakplanten zou kunnen helpen bij de bescherming van de maretakensoorten in het land.
Zoals ik al eerder heb gezegd, was maretak verbonden met de medicinale rituelen van de oude druïden, maar in recentere tijden zijn extracten van de nederige maretak getest voor de behandeling van kanker. Dit wordt nog steeds beproefd en is geen aanbevolen behandeling (zoals opgemerkt in deze NIH-informatiepagina), maar mogelijk zou het dat op een dag wel kunnen worden.