Sundiata Keita
Sundiata, lub Sun Djata, był również znany w Tarikhs (kroniki muzułmańskie) jako Mari Djata. Keita jest powszechnie używanym nazwiskiem rodowym. Jest on dla historii Afryki Zachodniej tym, czym Król Artur dla historii Anglii, w tym sensie, że obaj są popularnymi postaciami, o których bardzo niewiele wiadomo z całą pewnością. Większość wiedzy na ich temat dotarła do nas ustnie z tradycji przekazywanych przez wieki. Muzułmańscy kronikarze napisali bardzo niewiele o Sundiacie, ponieważ nie był on pobożnym muzułmaninem. Wiele z tego, co zostało napisane, może być traktowane z pewnym sceptycyzmem, ponieważ bardzo trudno jest oddzielić fakty od legend w tak starych tradycjach ustnych. Możemy jednak być pewni, że był on prawdziwą postacią historyczną.
Sundiata był synem Maghan Kon Fatta, władcy małego królestwa Malinke w Kangaba, położonego nad rzeką Niger, w niewielkiej odległości na południowy zachód od Bamako, stolicy współczesnego Mali. Sundiata był upośledzony od urodzenia, a jego historia życia jest zgodna z uniwersalnym motywem bohatera kulturowego, który pokonuje skrajne przeciwności losu, by osiągnąć wielkość.
Około 1224 roku lud Susu z północy podbił Kangabę na fali ekspansji pod wodzą swego króla-magika, Sumanguru Kante. Istnieje kilka różnych tradycji dotyczących doświadczeń Sundiaty w tym czasie. Według współczesnej wersji, on i jego matka udali się na dobrowolne wygnanie z Kangaby około 1220 roku, by uniknąć ryzyka zabójstwa przez zazdrosnego przyrodniego brata, Kankarana Tumana, który został królem około 1218 roku. Kankaran następnie potulnie poddał się rządom Susu, a później Sundiata został odwołany przez swoich ludzi, aby uwolnić ich od tej obcej tyranii.
Wersja zapisana w Tarikh al-Sudan w XVI wieku ma Sumanguru Kante najpierw podbijającego ojca Sundiaty, a następnie zabijającego 11 z 12 synów króla, oszczędzając jedynie upośledzonego Sundiatę. Sundiata udał się na wygnanie, by później powrócić jako wyzwoliciel.
W obu przypadkach, około 1230 roku Sundiata zebrał siły rabunkowe na dalekiej północy i powoli posuwał się naprzód na południe, zwiększając siłę swoich oddziałów dzięki kolejnym zwycięstwom nad prowincjami Susu. W 1234 roku był już gotowy do podjęcia głównej armii Susu, którą spotkał i pokonał w epickiej bitwie pod Kiriną na północny wschód od Kangaby. To zwycięstwo jest niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem w jego życiu i wyznacza początek imperium Mali. Zanim wycofał się z aktywnego dowodzenia swoimi wojskami około 1240 roku, Sundiata i jego generałowie rozszerzyli nowe imperium we wszystkich kierunkach, włączając nawet dawne wielkie imperium Ghany i wcześniej niepodbite pola złota w dolinie rzeki Senegal.
Wiemy, że Sundiata rządził przez około 25 lat, ale niewiele wiadomo o jego późniejszym życiu. Zmarł około 1260 roku, najwyraźniej będąc ofiarą wypadku w swojej stolicy.